Thủy trị liệu tự nhiên: Chữa lành không thể xa rời cộng đồng

Từ liệu pháp truyền thống đến xu hướng hiện đại

Trong bối cảnh con người hiện đại ngày càng chịu áp lực bởi môi trường ô nhiễm, nhịp sống gấp gáp và bệnh lý mãn tính gia tăng, việc tìm kiếm những phương pháp chăm sóc sức khỏe tự nhiên đang trở thành xu hướng toàn cầu. Một trong số đó là thủy trị liệu tự nhiên (balneotherapy) – liệu pháp sử dụng nước khoáng nóng từ thiên nhiên để chữa lành, thư giãn và hỗ trợ phục hồi sức khỏe.

Balneotherapy không phải là khái niệm mới. Từ thời cổ đại, người Hy Lạp, La Mã, đến các nền y học phương Đông đều sử dụng suối nước nóng như một phần trong y học cổ truyền. Ngày nay, nhiều quốc gia phát triển đã chính thức tích hợp thủy trị liệu vào hệ thống y tế. Nhật Bản công nhận các onsen là hình thức hỗ trợ điều trị, được bảo hiểm chi trả một phần. Tại Hungary, Israel hay Nga, hàng loạt bệnh viện chuyên khoa nước nóng được xây dựng bên cạnh suối khoáng tự nhiên, với hiệu quả đã được chứng minh lâm sàng.

Một nghiên cứu của Zinovyeva et al. (2010) tại Nga cho thấy, 68% bệnh nhân viêm khớp cải thiện rõ rệt chức năng vận động sau 4 tuần sử dụng balneotherapy. Nhiều tài liệu quốc tế khác cũng xác nhận tác dụng tích cực đối với bệnh da liễu, stress, mất ngủ, hội chứng mệt mỏi mãn tính, cao huyết áp và rối loạn tuần hoàn ngoại vi.

Tắm khoáng cao cấp 

Việt Nam: "mạch khoáng nóng" đang bị bỏ quên?

Với đặc điểm địa chất đa dạng và phức tạp, Việt Nam sở hữu trên 400 nguồn suối nước khoáng lộ thiên (Viện Địa chất, 2014), trong đó nhiều nguồn có thành phần khoáng chất phong phú, nhiệt độ ổn định, áp suất tự nhiên, rất phù hợp để phát triển thủy trị liệu. Một số địa điểm tiêu biểu gồm:

• Tháp Bà (Nha Trang): Bùn khoáng và khoáng nóng kết hợp điều trị da, xương khớp, đón hơn 500.000 lượt khách mỗi năm (Sở Du lịch Khánh Hòa, 2022).
• Quang Hanh (Quảng Ninh): Khoáng mặn hiếm, đầu tư hơn 5.000 tỷ đồng theo mô hình Onsen Nhật, đạt chuẩn trị liệu cao cấp.
• Kim Bôi (Hòa Bình) và Thanh Thủy (Phú Thọ): Suối khoáng nhẹ, phù hợp người cao tuổi và phục hồi chức năng.
• Suối Bang (Quảng Bình): Dòng suối có thể luộc chín trứng, nhiệt độ trên 100°C, là một trong những nguồn khoáng đặc biệt nhất tại Việt Nam.

Báo cáo từ Global Wellness Institute (2022) cho biết, doanh thu toàn cầu của ngành du lịch chăm sóc sức khỏe đạt 919 tỷ USD, dự kiến vượt 1.100 tỷ USD vào năm 2025. Đây là cơ hội để Việt Nam không chỉ phát triển sản phẩm du lịch nghỉ dưỡng mà còn tạo dựng các trung tâm trị liệu tự nhiên kết hợp y học hiện đại.

Chữa lành không thể xa rời cộng đồng

Tuy nhiên, phía sau những con số tăng trưởng và mô hình du lịch trị liệu cao cấp, một thực trạng đáng, là: người dân địa phương – những người sống cạnh các nguồn suối khoáng – khó  tiếp cận với chính tài nguyên trên mảnh đất mình sinh sống.

Tại nhiều địa phương như Thanh Thủy (Phú Thọ), Suối Bang (Quảng Bình) hay Bình Châu (Vũng Tàu), các khu suối khoáng đã được chuyển giao hoàn toàn cho doanh nghiệp tư nhân vận hành, với mức phí trung bình dao động từ 500.000 đồng/lượt và hơn. Trong khi đó, một khảo sát của Viện Xã hội học (2020) cho thấy, hơn 70% người dân địa phương không có khả năng chi trả mức phí này, đặc biệt là người cao tuổi, người lao động phổ thông, và hộ nghèo. Và một khu nước nóng cần  trở thành một phần của y tế dự phòng cộng đồng.

Để đảm bảo quyền tiếp cận bình đẳng và phát triển bền vững thủy trị liệu tại Việt Nam, cần có những giải pháp cụ thể và mang tính hệ thống:

Tích hợp vào y tế dự phòng: Các trạm y tế xã/phường có thể phối hợp với khu suối khoáng để tổ chức các buổi ngâm khoáng miễn phí cho đối tượng đặc biệt: người cao tuổi, bệnh mãn tính, người khuyết tật.

Xây dựng quỹ trợ giá cộng đồng: Các khu du lịch có nghĩa vụ trích một phần doanh thu để hỗ trợ người dân địa phương tiếp cận dịch vụ trị liệu định kỳ, như mô hình “tắm khoáng cộng đồng” tại Beppu (Nhật Bản).

Phân khu miễn phí trong suối khoáng: Nhà nước cần quy hoạch rõ ràng khu vực sử dụng công cộng, miễn phí, tối thiểu hóa chi phí vận hành, đảm bảo vệ sinh, an toàn và hướng dẫn sử dụng đúng cách.

 Luật hóa tài nguyên khoáng nóng: Các nguồn suối khoáng nên được công nhận là tài nguyên công đặc thù, không cho phép tư nhân hóa toàn phần mà phải chịu sự giám sát cộng đồng và chính quyền.

Mọi người tắm khoáng miễn phí ở Nhật Bản

Kinh nghiệm quốc tế: Khi quyền tiếp cận được tôn trọng và đảm bảo

Trên thế giới, nhiều quốc gia không chỉ xem suối khoáng là tài nguyên y tế, mà còn công nhận đó là tài sản công cộng – nơi mọi người dân đều có quyền tiếp cận, không phân biệt thu nhập hay địa vị xã hội. Những kinh nghiệm sau có thể là gợi ý thiết thực cho Việt Nam:

Nhật Bản – Onsen cho mọi tầng lớp: Tại Nhật, các khu onsen truyền thống được phân loại rõ: khu cao cấp phục vụ du lịch và khu công cộng dành cho người dân địa phương. Nhiều thị trấn suối khoáng như Beppu, Kusatsu, Hakone bố trí “onsen giá rẻ” chỉ 200–400 yên/lượt (tương đương 30.000–60.000 VND), kèm biển hiệu ghi rõ “dành cho cư dân địa phương”. Các onsen này thường được chính quyền hỗ trợ chi phí vận hành, coi như một phần trong hệ thống chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Một số địa phương thậm chí còn cung cấp thẻ miễn phí tắm onsen hàng tuần cho người cao tuổi.

Hungary – Bệnh viện bên dòng nước nóng: Thủ đô Budapest được mệnh danh là “thành phố suối khoáng”, với hơn 120 nguồn nước khoáng ngầm. Tại đây, nhiều trung tâm balneotherapy được công nhận là bệnh viện công lập (như Széchenyi Medicinal Bath), có khoa trị liệu riêng, bác sĩ chuyên ngành, và bảo hiểm y tế quốc gia chi trả một phần chi phí điều trị. Người dân không cần đến resort, chỉ cần có chỉ định y tế là có thể điều trị bằng nước khoáng với chi phí thấp.

 Pháp – Hệ thống nghỉ dưỡng trị liệu toàn dân: Pháp xây dựng hơn 100 trung tâm suối khoáng y tế trên toàn quốc, trong đó có những nơi hoạt động từ thế kỷ 19. Người Pháp mắc các bệnh xương khớp, hô hấp, da liễu có thể được bác sĩ chỉ định điều trị tại các spa y học trong vòng 18–21 ngày/năm, và được bảo hiểm y tế chi trả 65–100% chi phí. Mô hình này đã giúp hơn 500.000 người dân Pháp được trị liệu balneotherapy mỗi năm, không phụ thuộc vào khả năng tài chính.

Iceland – Suối nước nóng miễn phí giữa thiên nhiên: Iceland nổi tiếng với các suối nước nóng giữa thiên nhiên như Reykjadalur, Landmannalaugar, nơi người dân và du khách đều có thể tắm miễn phí mà không cần bất kỳ cơ sở vật chất cầu kỳ nào. Chính phủ hỗ trợ quản lý, giữ vệ sinh và cung cấp thông tin sử dụng an toàn. Quan điểm của Iceland rất rõ ràng: thiên nhiên là của chung – suối nóng là quyền được hưởng, không phải đặc quyền được mua.

Khu tắm khoáng dành cho phụ nữ miễn phí ở Nhật

Lời kết

Balneotherapy không chỉ là một liệu pháp y học. Đó là một quyền tiếp cận với sức khỏe tự nhiên. Và quyền đó cần được bảo vệ như một phần trong chiến lược y tế cộng đồng, chứ không thể chỉ là đặc quyền của tầng lớp có khả năng chi trả.

Suối khoáng – trước hết là một di sản sống của tự nhiên, là dòng chảy chữa lành không nên bị chắn lại bởi cổng thu phí hay hàng rào resort. Trong khi Việt Nam bước vào thời kỳ bùng nổ du lịch chữa lành, hãy nhớ rằng: người dân  cần là người đầu tiên được chữa lành hơn ai hết.

Tham khảo

1.     Hoàng Kiểm. (2014). Thành phần khoáng của suối nước nóng Việt Nam. Viện Địa chất Việt Nam.

2.     Global Wellness Institute. (2022). Global Wellness Economy: Looking Beyond COVID.

3.     Zinovyeva, G. A. et al. (2010). Effectiveness of Balneotherapy in Osteoarthritis. Russian Journal of Rehabilitation.

4.     Viện Xã hội học. (2020). Khảo sát tiếp cận dịch vụ thủy trị liệu tại suối khoáng Thanh Thủy, Phú Thọ.

5.     Sở Du lịch Khánh Hòa. (2022). Báo cáo phát triển du lịch trị liệu Tháp Bà – Nha Trang.