Bạch Mã – Nơi thiên nhiên đánh thức

Tôi biết đến Bạch Mã từ những thập niên 90 của thế kỷ 20, trong một lần về quê thăm nhà bạn. Từ xa, Bạch Mã xanh ngút ngàn, đồ sộ,  khoác lên mình lớp sương sớm, đâu đó những áng mây quần tụ tạo như bức tranh sơn thủy hút hồn kẻ lãng du. Dịp này chúng tôi đến Bạch Mã không để nghỉ dưỡng mà tìm kiếm những điều mới mẻ trong việc bảo tồn các giá trị tự nhiên ở đây. Chúng tôi được sắp xếp đến các điểm cảnh quan, thăm thú đây đó.   Bạch Mã sở hữu khí hậu mát mẻ, cảnh quan hùng vĩ và hệ sinh thái đa dạng. Trong một chuyến đi ấm áp tình đồng nghiệp và sự quyến rũ của thiên nhiên đã thôi thúc tôi viết một đoạn để trân quí thiên nhiên, cảm ơn con người ở đây.

 Thăm thác Đỗ Quyên - không may trời đổ mưa

Tên gọi “ Bạch Mã”

Trong chuyến lên Hải vọng đài ở đỉnh của Bạch Mã để săn mây, ngắm hoàng hôn, thưởng ngoạn cảnh quan, cảm nhận hồn thiêng sông núi,  tôi được anh Dân – người hướng dẫn,  cho biết, tên gọi "Bạch Mã" xuất phát từ hình ảnh của những đỉnh núi cao thuộc dãy Trường Sơn được phủ trắng bởi những tầng mây và sương mù, tạo nên hình ảnh như những con ngựa trắng đang phi nước đại trên trời xanh. Cái tên này không chỉ mang đậm tính hình tượng mà còn phản ánh vẻ đẹp hùng vĩ và thơ mộng của khu vực này. Trên đỉnh Bạch Mã không thấy được những hình ảnh mây vờn như tuấn mã, mà từ đây phóng tầm mắt ra bốn hướng mới thấy được hung vĩ của thiên nhiên, quả là “ Non sông gấm vóc”

Bạch Mã có từ bao giờ?

Có lẽ từ hàng triệu triệu năm về trước Bạch Mã đã có hình hài vậy, với những núi cao trùng trùng, rừng rậm, muông thú nhiều vô kể. Chắc nhiều người đã biến đến trước đó. Lục tìm về quá khứ, trong "Ô Châu Cận Lục" được biên soạn vào năm 1553, của Dương Văn An, miêu tả “ là ngọn núi nổi tiếng với cảnh quan đẹp và được bao phủ bởi mây trắng, tạo nên hình ảnh như những con ngựa trắng đang phiêu bồng trên nền trời xanh”. Còn trong Đại Nam Nhất Thống Chí" là một bộ sách địa chí do Quốc sử quán triều Nguyễn biên soạn vào thế kỷ 19, dưới triều đại vua Tự Đức, ghi chép về vị trí địa lý, cảnh quan và giá trị văn hóa, lịch sử của ngọn núi, nhấn mạnh tầm quan trọng của Bạch Mã trong bối cảnh địa lý và văn hóa của tỉnh Thừa Thiên Huế.

Quang cảnh từ đỉnh Bạch Mã

Viết tiếp câu chuyện người phát hiện ra Bạch Mã, anh Trương Cảm (được mạnh danh là người gọi chim),  cho biết, lịch sử Bạch Mã gắn liền với nhà tự nhiên học Pháp Jean Theodore Delacour và bác sĩ Pierre Jabouille, người phát hiện ra Gà lôi lam mào trắng (Lophura edwardsi)  vào năm 1923, là một loài chim đặc hữu quý hiếm của Việt Nam, được tìm thấy tại Bạch Mã và một số khu vực lân cận. Đây là khởi đầu để tìm hiểu sâu hơn với các giá trị tự nhiên, cảnh quan của vùng đất này.

Thăng trầm Bạch Mã

Khởi đầu

Vào cuối những năm 1920, một kỹ sư người Pháp tên là M. Girard đã phát hiện ra vùng đất Bạch Mã với khí hậu mát mẻ và phong cảnh tuyệt đẹp. Nhận thấy tiềm năng phát triển du lịch, ông đã đề xuất biến nơi đây thành một khu nghỉ mát dành cho các quan chức và người Pháp sinh sống tại Việt Nam. Vào năm 1932, dự án xây dựng khu nghỉ mát Bạch Mã chính thức được khởi công, dưới sự giám sát của chính quyền thực dân Pháp.

Thời kỳ hoàng kim

Trong những năm 1930 và 1940, Bạch Mã phát triển mạnh mẽ với sự ra đời của nhiều biệt thự sang trọng. Tại thời điểm cao nhất, có khoảng 139 biệt thự được xây dựng. Các biệt thự này mang đậm phong cách kiến trúc Pháp, nằm xen lẫn giữa thiên nhiên rừng núi, tạo nên một khu nghỉ dưỡng lý tưởng. Các biệt thự được thiết kế để tận dụng tối đa lợi thế địa hình và khí hậu của Bạch Mã, với các khu vườn rộng rãi, ban công hướng ra rừng núi, và hệ thống thông gió tự nhiên.

Suy tàn và bị lãng quên

Sau Chiến tranh thế giới thứ II và trong suốt thời kỳ Chiến tranh Việt Nam, khu vực Bạch Mã chịu nhiều tổn thất. Các biệt thự bị bỏ hoang, xuống cấp do thiếu bảo dưỡng và bị tàn phá bởi chiến tranh. Sau khi đất nước thống nhất vào năm 1975, khu vực này vẫn chưa được phục hồi và bị lãng quên trong một thời gian dài.

Tái sinh và bảo tồn

Vào cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990, chính quyền Việt Nam nhận thấy giá trị lịch sử và tiềm năng du lịch của Bạch Mã. Năm 1991, Vườn quốc gia Bạch Mã được thành lập, đánh dấu sự khởi đầu của quá trình phục hồi và bảo tồn khu vực này. Các biệt thự cổ bắt đầu được chú trọng phục dựng, bảo tồn để giữ nguyên giá trị lịch sử và văn hóa.

Ngày nay, nhiều biệt thự tại Bạch Mã đã được khôi phục và cải tạo thành các khu nghỉ dưỡng, nhà hàng và điểm tham quan cho du khách. Các biệt thự này không chỉ là minh chứng cho một thời kỳ lịch sử mà còn là điểm nhấn quan trọng trong hành trình khám phá Bạch Mã, thu hút du khách trong và ngoài nước.

Vườn quốc gia Bạch Mã, được thành lập vào năm 1991, nằm tại tỉnh Thừa Thiên Huế, miền Trung Việt Nam. Vườn quốc gia này ra đời nhằm bảo vệ và phục hồi các loài động thực vật quý hiếm cùng với hệ sinh thái đa dạng.

Bạch Mã – tài sản thiên nhiên

Bạch Mã diện tích khoảng 37.487 ha và được biết đến với khí hậu ôn đới, mát mẻ quanh năm. Bạch Mã sở hữu hệ thống sông suối phong phú, cùng với thảm thực vật xanh tươi bao phủ bởi rừng nguyên sinh và rừng thứ sinh. Nhiệt độ trung bình năm ở đây dao động từ 19-21°C, tạo điều kiện lý tưởng cho sự phát triển của nhiều loài động, thực vật.

Dãy núi Bạch Mã  chịu ảnh hưởng của nhiều hoạt động kiến tạo, bao gồm cả sự va chạm của các mảng kiến tạo và sự đứt gãy. Những hoạt động này đã hình thành nên cấu trúc địa chất phức tạp và đa dạng của khu vực. Các đứt gãy kiến tạo trong khu vực này cũng góp phần tạo ra các dòng suối, thác nước và hồ nước tự nhiên, tạo nên cảnh quan đặc trưng của vườn quốc gia Bạch Mã.

Bạch Mã nằm trong đới tướng địa chất Trường Sơn, một phần của hệ thống đới tướng địa chất Đông Dương. Đới tướng Trường Sơn kéo dài từ Bắc Trung Bộ đến miền Trung Việt Nam, bao gồm cả vùng đất Thừa Thiên Huế nơi Bạch Mã tọa lạc. Bạch Mã chủ yếu được cấu thành bởi các loại đá biến chất như gneiss, schist, và quartzite, cùng với các đá trầm tích và đá granit. Các loại đá này đã trải qua quá trình biến chất mạnh mẽ và bị đẩy lên bề mặt qua các hoạt động kiến tạo địa chất trong hàng triệu năm. Cấu trúc địa chất này không chỉ tạo nên những đỉnh núi, thung lũng sâu, và các khe suối, mà còn ảnh hưởng đến sự phân bố và đa dạng của thảm thực vật.

Họa mi mày trắng - ảnh Trương Cảm

Địa hình của Bạch Mã chủ yếu là đồi núi với độ cao từ 40m đến 1.450m so với mực nước biển. Sự thay đổi độ cao đột ngột tạo nên các cảnh quan đa dạng, từ các dãy núi cao, các thung lũng hẹp, đến các thác nước và hồ nước tự nhiên. Đỉnh cao nhất là đỉnh Bạch Mã, với độ cao 1.450m, mang lại tầm nhìn toàn cảnh tuyệt đẹp.

Đất đai ở Bạch Mã chủ yếu là đất feralit đỏ vàng phát triển trên nền đá mẹ granit và đá biến chất. Loại đất này có độ phì nhiêu cao, thích hợp cho sự phát triển của rừng nhiệt đới và rừng á nhiệt đới. Hệ thực vật phong phú và đa dạng của Bạch Mã cũng phần nào nhờ vào chất lượng đất tốt và điều kiện khí hậu thuận lợi.

Hệ thống sông suối ở Bạch Mã rất phong phú, với nhiều con suối lớn nhỏ chảy qua các khe núi và thung lũng. Nước từ các con suối này đổ vào các hồ nước tự nhiên như Ngũ Hồ và tạo nên những thác nước hùng vĩ như thác Đỗ Quyên. Các yếu tố thủy văn này không chỉ làm phong phú thêm cảnh quan thiên nhiên mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hệ sinh thái đa dạng nơi đây.

Bạch Mã nổi tiếng với cảnh quan hùng vĩ và đa dạng sinh học phong phú. Nơi đây là ngôi nhà của hơn 2.000 loài thực vật, bao gồm nhiều loài quý hiếm. Trong chuyến đi của mình chúng tôi tận mắt chứng kiến một số quần thể loài quý hiếm như Hoàng đàn giả, Kim giao, Thông nàng, Thông tre, Thông la hán giữa chen chúc giữa thảm thực vật rừng thường xanh nhiệt đới. Nơi đây được biết là sinh cảnh an toàn của hơn 1.700 loài động vật trong đó có nhiều loài quý hiếm như vượn bạc má, voọc chà vá chân nâu, và gấu ngựa.

Người gọi chim

Cơ duyên trong chuyến công tác 02 ngày ở Bạch Mã, anh Trương Cảm đã cho chúng tôi hiểu nhiều về chim trời nơi đây. Mặc dù trước đây anh đã từng bẫy chim trời, bắt cá suối nhưng thấy việc làm này hủy hoại sự vốn có của thiên nhiên, anh được cảm hóa và trở thành kiểm lâm viên để bảo vệ rừng, che chở cho sự sống ở nơi tuyệt đẹp này. Hơn ai hết, anh rất biết về các loài chim ở đây, từ làm tổ, đẻ trứng, từ nơi trú ngụ, đến thức ăn. Mỗi khi anh cất tiếng gọi, chim ríu rít vang cả một cảnh rừng vốn dĩ rất bình yên.

Chim hút mật - ảnh Trương Cảm

Giống như con người, mỗi loại chim đều có một ngôn ngữ riêng. Có lẽ Trương Cảm biết được ngôn ngữ của rất nhiều loài chim ở đây vì lẽ mỗi khi anh cất tiếng gọi là chắc chắn chúng đáp trả. Điều này làm chúng tôi thực sự ngạc nhiên. Đối với các loài trong tự nhiên mỗi khi chúng ta trân quý chúng, bảo vệ chúng, chúng sẽ là người bạn thân thiết – điều này rất đáng quý không chỉ đối với những người làm bảo tồn mà tất cả chúng ta.

Đi đâu ở Bạch Mã

Bạch Mã còn có hệ thống thác nước đẹp mắt như thác Đỗ Quyên, thác Trĩ Sao, cùng với những con suối trong xanh chảy qua những khe núi. Điều này không chỉ tạo nên cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ mà còn cung cấp môi trường sống lý tưởng cho các loài thủy sinh.

Đỉnh Bạch Mã: Với độ cao 1.450m, đỉnh Bạch Mã là nơi lý tưởng để ngắm toàn cảnh vườn quốc gia và biển Đông từ xa. Đường lên đỉnh được bao phủ bởi rừng rậm và đầy hoa lá, mang lại trải nghiệm leo núi thú vị.

Ngũ Hồ: Là hệ thống gồm 5 hồ nước tự nhiên, Ngũ Hồ nổi bật với cảnh sắc hoang sơ và làn nước trong xanh. Đây là địa điểm lý tưởng để du khách thư giãn và tắm mát.

Thác Đỗ Quyên: Với chiều cao khoảng 300m, thác Đỗ Quyên là một trong những thác nước đẹp nhất tại Bạch Mã. Thác được đặt tên theo loài hoa đỗ quyên mọc xung quanh khu vực này, tạo nên khung cảnh nên thơ, trữ tình.

Hải Vọng Đài: Đây là đài quan sát được xây dựng từ thời Pháp thuộc, từ đây du khách có thể chiêm ngưỡng toàn cảnh vườn quốc gia và vùng biển bao la.

Bạch Mã không chỉ là một điểm đến lý tưởng cho những ai yêu thích thiên nhiên mà còn là một kho báu văn hóa và lịch sử. Từ những ngọn núi cao chót vót, những dòng suối mát lạnh đến các loài thực vật và động vật quý hiếm, Bạch Mã là minh chứng sống động cho sự đa dạng và phong phú của hệ sinh thái Việt Nam. Sự kết hợp giữa vẻ đẹp thiên nhiên và giá trị lịch sử đã biến Bạch Mã thành một địa điểm không thể bỏ qua. Đến Bạch Mã để cảm nhận được sự hùng vĩ và thơ mộng của vùng đất này, và cùng góp phần bảo vệ, giữ gìn những giá trị vô giá mà thiên nhiên đã ban tặng cho chúng ta.

 Tuệ Minh