Nên chăng có một Khu dự trữ sinh quyển miền Tây Quảng Trị để vươn tầm?

1. Khái quát về miền Tây Quảng Trị mới sau sáp nhập

Ngày 16/6/2025, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 1680/NQ-UBTVQH15 về việc sáp nhập tỉnh Quảng Bình và Quảng Trị thành một đơn vị hành chính mới lấy tên tỉnh Quảng Trị. Tỉnh Quảng Trị (mới) có diện tích tự nhiên khoảng 12.700 km², dân số gần 1,87 triệu người, trở thành tỉnh lớn thứ 10 cả nước về diện tích và khoảng thứ 23 về dân số(1). Địa bàn tỉnh mới trải dài từ ranh giới Hà Tĩnh ở phía Bắc đến Thừa Thiên Huế ở phía Nam, giáp Lào ở phía Tây và Biển Đông ở phía Đông. Địa hình Quảng Trị mới hẹp ngang và phân bậc rõ rệt, bao gồm vùng núi cao Trường Sơn ở phía Tây (với nhiều đỉnh trên 1.000–1.500 m), tiếp đến vùng gò đồi trung du và dải đồng bằng hẹp ven biển ở phía Đông, thậm chí có đảo tiền tiêu Cồn Cỏ ngoài khơi. Sự hợp nhất hai tỉnh tạo nên một thực thể địa lý đa dạng, hội tụ đủ dạng địa hình từ núi rừng, trung du, đồng bằng cho tới biển đảo. Khí hậu mang tính nhiệt đới gió mùa đặc trưng Bắc Trung Bộ với mùa hè nóng, và mùa thu đông mưa bão gây lũ lụt(1).

Về văn hóa – xã hội, phần lớn cư dân (khoảng 85%) là người Kinh sinh sống tập trung ở vùng đồng bằng ven biển. Miền tây Quảng Trị (thuộc dãy Trường Sơn) là nơi cư trú lâu đời của các dân tộc thiểu số như Bru-Vân Kiều, Pa Kô, Chứt, Tà Ôi… với truyền thống văn hóa riêng đặc sắc(1). Trong chiến tranh, vùng “đất lửa” Quảng Trị hứng chịu nhiều bom đạn, nhưng người dân nơi đây vẫn kiên cường bám trụ, nổi tiếng với phẩm chất anh dũng, cần cù và yêu nước(1). Sau sáp nhập, miền tây Quảng Trị mới tiếp tục là vùng núi biên giới giàu tiềm năng nhưng điều kiện kinh tế còn khó khăn, đồng thời lưu giữ những giá trị tự nhiên và văn hóa độc đáo, xứng đáng được quan tâm bảo vệ và phát huy.

Vườn quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên miền tây Quảng Trị (mới)

2. Giá trị thiên nhiên và đóng góp của các vườn quốc gia, khu bảo tồn trong phát triển du lịch sinh thái và bảo tồn

Miền tây Quảng Trị mới là nơi tập trung tài nguyên thiên nhiên phong phú nhất của tỉnh, với các hệ sinh thái rừng nhiệt đới, hang động karst và đa dạng sinh học cao. Nổi bật tại đây là Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng và một loạt khu bảo tồn thiên nhiên quan trọng (Động Châu – Khe Nước Trong, Bắc Hướng Hóa, Đakrông,...). Những khu vực này không chỉ bảo tồn hệ sinh thái quý giá mà còn giữ vai trò hạt nhân trong chiến lược phát triển du lịch sinh thái của địa phương(1). Dưới đây là một số khu bảo tồn tiêu biểu cùng giá trị của chúng:

Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng (Quảng Bình): Di sản thiên nhiên thế giới (UNESCO, 2003) với diện tích 123.326 ha, nổi tiếng là “vương quốc hang động” chứa khoảng 1.000 hang động các loại (tiêu biểu như Phong Nha, Thiên Đường, Sơn Đoòng). Hệ sinh thái rừng nhiệt đới trên núi đá vôi ở đây hầu như nguyên vẹn, bao phủ ~94% diện tích, với khoảng 2.900 loài thực vật và hơn 1.300 loài động vật đã được ghi nhận(1). VQG Phong Nha – Kẻ Bàng đặc biệt có số lượng thú linh trưởng nhiều nhất cả nước (11 loài) và nhiều loài đặc hữu quý hiếm. Rừng nguyên sinh tại đây còn đóng vai trò điều tiết khí hậu, bảo vệ nguồn nước và là điểm đến du lịch sinh thái tầm cỡ quốc tế thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước(1).

Khu dự trữ thiên nhiên Động Châu – Khe Nước Trong (Quảng Bình): Khu bảo tồn thành lập năm 2020, rộng 22.132 ha nằm ở phía tây nam Quảng Bình(3). Đây là vùng rừng nguyên sinh còn sót lại của dãy Trường Sơn với nhiều hang động, suối nước trong, có tính đa dạng sinh học cao. Hệ sinh thái Động Châu – Khe Nước Trong đặc biệt giàu các loài linh trưởng, chim rừng và thực vật đặc hữu, được xem như hành lang sinh học quan trọng nối liền Phong Nha – Kẻ Bàng với các hệ sinh thái phía Quảng Trị(1). Khu vực này góp phần duy trì sự liên thông của cảnh quan rừng giữa hai tỉnh sau sáp nhập, tạo tiền đề cho việc hình thành vùng bảo tồn liên tục.

Khu bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa (Quảng Trị): Có diện tích tự nhiên gần 23.500 ha, bao gồm vùng núi cao nhất Quảng Trị với đỉnh Voi Mẹp cao ~1.700 m (được mệnh danh là “nóc nhà Quảng Trị”)(2). Địa hình đa dạng độ cao (150–1.700 m) tạo nên các vành đai sinh thái từ rừng kín á nhiệt đới núi thấp đến rừng mưa nhiệt đới. Hệ sinh thái vùng này có tính đa dạng sinh học rất cao do nằm ở điểm giao thoa giữa các luồng sinh vật Bắc – Nam và Đông Dương, độ che phủ rừng ~93%(2). Kết quả khảo sát ghi nhận 1.327 loài thực vật (156 loài quý hiếm) và 935 loài động vật (97 loài quý hiếm) tại đây, trong đó có nhiều loài đặc hữu, nguy cấp như saola, voọc Hà Tĩnh, chà vá chân nâu, tê tê Java, các loài trĩ, gà lôi quý hiếm... Khu vực Bắc Hướng Hóa cũng giữ vai trò rừng phòng hộ đầu nguồn cho các sông chính của tỉnh như sông Bến Hải, Rào Quán, sông Hiếu, Sê Păng Hiêng, đảm bảo nguồn nước cho sản xuất và sinh hoạt ở hạ du. Với cảnh quan hùng vĩ (thác Bạc, đèo Sa Mù mờ sương) và bản sắc văn hóa dân tộc Vân Kiều đặc trưng, Bắc Hướng Hóa được đánh giá là điểm du lịch sinh thái đầy tiềm năng cho du khách ưa khám phá(2).

Khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông (Quảng Trị): Nằm trên địa bàn Đakrông với diện tích 37.841 ha, đây là vùng rừng nhiệt đới trên núi thấp tiêu biểu của khối Bắc Trường Sơn. Theo thống kê, khu hệ Đakrông có 1.412 loài thực vật (24 loài Sách đỏ Việt Nam) và 612 loài động vật (37 loài Sách đỏ) – thể hiện tính đa dạng sinh học đáng kể(6). Địa hình Đakrông bị chia cắt mạnh, nhiều suối thác tạo cảnh quan ngoạn mục, rất thích hợp để phát triển du lịch sinh thái cộng đồng (tham quan hệ sinh thái rừng, thắng cảnh thác nước, trải nghiệm văn hóa các bản làng dân tộc ít người)(6).

Nhìn chung, các vườn quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên ở Quảng Trị mới đã tạo nên mạng lưới sinh thái liên hoàn từ rừng núi cao đến biển đảo, là nền tảng vững chắc cho chiến lược phát triển du lịch sinh thái gắn với nghiên cứu khoa học và bảo tồn môi trường của tỉnh(1). Thực tế, du lịch Quảng Bình trước sáp nhập đã phát triển bùng nổ nhờ tài nguyên thiên nhiên (đón trên 5 triệu lượt khách năm 2024, doanh thu ~6.000 tỷ đồng) với tâm điểm là VQG Phong Nha – Kẻ Bàng. Sau sáp nhập, Quảng Trị mới có cơ hội kết nối các di sản thiên nhiên thế giới và khu bảo tồn ở miền tây với các di tích lịch sử, cảnh quan văn hóa ở miền đông, tạo nên sản phẩm du lịch tổng hợp “biển – rừng – hang động – lịch sử” hấp dẫn(1). Như vậy, việc bảo vệ các khu rừng đặc dụng miền tây không chỉ nhằm giữ gìn đa dạng sinh học mà còn thúc đẩy sinh kế bền vững thông qua phát triển du lịch sinh thái, giáo dục môi trường cho cộng đồng địa phương.

Cảnh quan thiên nhiên miền Tây Quảng Trị (mới)

3. Lợi ích khi có một Khu dự trữ sinh quyển thế giới ở miền Tây Quảng Trị

Với những giá trị nổi bật nêu trên, miền tây Quảng Trị hoàn toàn xứng đáng để đề xuất công nhận Khu dự trữ sinh quyển (DTSQ) thế giới – danh hiệu UNESCO tầm cỡ quốc tế. Theo Chương trình “Con người và Sinh quyển” (Man and Biosphere – MAB) của UNESCO, một khu vực muốn trở thành DTSQ thế giới cần đáp ứng 7 tiêu chí nghiêm ngặt về: tính đại diện hệ sinh thái; tầm quan trọng trong bảo tồn đa dạng sinh học; gắn kết phát triển bền vững; quy mô đủ lớn đảm bảo 3 chức năng (bảo tồn, phát triển, hỗ trợ); có phân vùng chức năng rõ ràng (vùng lõi, vùng đệm, vùng chuyển tiếp); có tổ chức quản lý hiệu quả; và có các chương trình quản lý, nghiên cứu, giáo dục phù hợp(4). Thực tiễn cho thấy, Việt Nam hiện có 11 khu DTSQ thế giới, chỉ đứng sau Indonesia trong khu vực Đông Nam Á(4). Nhiều khu trong số này đã trở thành mô hình phát triển bền vững tiêu biểu, hài hòa giữa bảo tồn thiên nhiên và lợi ích cộng đồng.

Đáng chú ý, Khu DTSQ miền Tây Nghệ An (được UNESCO công nhận năm 2007) là khu sinh quyển lớn nhất Việt Nam với diện tích gần 1,3 triệu ha, trải rộng trên 9 huyện miền núi của tỉnh Nghệ An(5). Khu vực này rừng che phủ >60%, bao gồm vùng lõi là Vườn quốc gia Pù Mát cùng hai Khu bảo tồn Pù Huống, Pù Hoạt – nơi cư trú của rất nhiều loài động, thực vật quý hiếm. Khu DTSQ Tây Nghệ An đã  bảo tồn hiệu quả đa dạng sinh học, phát triển kinh tế xanh, nâng cao sinh kế cộng đồng và thúc đẩy hợp tác quốc tế về bảo tồn và phát triển bền vững(5). Đây là minh chứng sống động cho thấy danh hiệu sinh quyển UNESCO có thể mang lại lợi ích thiết thực trên nhiều mặt.

Việc xây dựng Khu DTSQ miền Tây Quảng Trị hứa hẹn sẽ mang đến nhiều lợi ích to lớn tương tự, cụ thể:

Phát triển kinh tế – xã hội bền vững tại địa phương: Danh hiệu UNESCO sẽ góp phần nâng cao vị thế và thương hiệu của Quảng Trị, thu hút đầu tư và thúc đẩy các ngành dịch vụ, du lịch, tạo việc làm và thu nhập cho người dân(4). Mục tiêu đặt ra là đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, gắn với bảo tồn tài nguyên và phát triển bền vững tỉnh nhà.

Huy động các nguồn lực hỗ trợ bảo tồn: Khu DTSQ thế giới sẽ dễ dàng thu hút các dự án, nguồn tài trợ trong và ngoài nước nhằm triển khai các hoạt động bảo tồn hệ sinh thái, hỗ trợ sinh kế bền vững cho cộng đồng vùng đệm(4). Nhiều chương trình nghiên cứu khoa học, giám sát đa dạng sinh học và phát triển cộng đồng có thể được ưu tiên đầu tư thông qua mạng lưới sinh quyển quốc tế.

Thúc đẩy du lịch sinh thái và giáo dục môi trường: Danh hiệu UNESCO tạo cơ hội lớn để phát triển các loại hình du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng gắn với trải nghiệm thiên nhiên và văn hóa bản địa. Điều này vừa giúp nâng cao đời sống cho người dân địa phương, vừa góp phần tích cực vào công tác bảo tồn khi cộng đồng tham gia và hưởng lợi từ việc bảo vệ tài nguyên(4). Ngoài ra, khu DTSQ sẽ trở thành "phòng thí nghiệm sống" phục vụ nghiên cứu khoa học và giáo dục môi trường cho thế hệ trẻ.

Mở rộng hợp tác và học hỏi quốc tế: Tham gia mạng lưới 700+ khu sinh quyển toàn cầu của UNESCO cho phép Quảng Trị giao lưu, trao đổi kinh nghiệm với các mô hình bảo tồn và phát triển bền vững trên thế giới(4). Đây là cơ hội tiếp cận những ý tưởng, sáng kiến mới và tranh thủ hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo từ các tổ chức quốc tế nhằm quản lý hiệu quả khu sinh quyển.

Tăng cường bảo tồn thiên nhiên và văn hóa: Khu DTSQ sẽ đảm bảo tốt hơn việc bảo tồn các hệ sinh thái, loài và nguồn gen quý hiếm của dải Trường Sơn, ngăn chặn nguy cơ suy thoái đa dạng sinh học. Đồng thời, danh hiệu này cũng khuyến khích giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng địa phương trong mối quan hệ hài hòa với môi trường. Thông qua các chương trình nghiên cứu, đào tạo và nâng cao nhận thức, khu DTSQ sẽ hỗ trợ mạnh mẽ công tác nghiên cứu khoa học, giáo dục và đào tạo về bảo tồn, phát triển bền vững ở Quảng Trị(4).

Tóm lại, khu dự trữ sinh quyển miền Tây Quảng Trị nếu được hình thành sẽ tạo ra một cú hích quan trọng để vừa bảo vệ tài nguyên thiên nhiên vô giá của tỉnh, vừa thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội theo hướng bền vững, hài hòa giữa con người và thiên nhiên.

Vẻ đẹp ẩm thực của người Vân Kiều

4. Khu dự trữ sinh quyển trên trục Bắc – Nam kết nối với các đô thị, tạo động lực phát triển

Quảng Trị mới có vị trí địa lý hết sức chiến lược, nằm trên trục giao thông Bắc – Nam huyết mạch của Việt Nam. Đường cao tốc, Quốc lộ 1A và tuyến đường sắt Thống Nhất chạy dọc chiều dài tỉnh qua TP. Đồng Hới (Quảng Bình) và TP. Đông Hà (Quảng Trị), tạo thành hành lang vận tải – đô thị chính ở vùng duyên hải. Song song đó, tuyến đường Hồ Chí Minh đi qua vùng núi Phong Nha, Khe Sanh (nhánh Đông) và dọc biên giới Việt-Lào (nhánh Tây) tạo nên trục Bắc – Nam thứ hai xuyên dãy Trường Sơn(1). Như vậy, khu vực miền tây Quảng Trị – nơi đề xuất khu sinh quyển – có điều kiện giao thông kết nối thuận lợi cả theo trục dọc (đường Hồ Chí Minh) lẫn trục ngang (QL9, 12A… nối sang Lào, Thái Lan).

Những năm tới, hạ tầng giao thông hoàn thiện sẽ càng mở ra cơ hội phát triển cho vùng đệm khu sinh quyển. Hiện nay, cao tốc Bắc – Nam phía Đông đoạn qua Quảng Bình – Quảng Trị đang được xây dựng, dự kiến thông xe trước năm 2026, kết nối liên thông từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên Huế, rút ngắn mạnh thời gian đi lại liên tỉnh(1). Song song, dự án cao tốc Cam Lộ – La Sơn (thuộc trục cao tốc phía Tây) cũng đang triển khai để nối liền Đông Hà với Huế(1). Khi các tuyến cao tốc này hoàn thành, Quảng Trị sẽ nằm trên cả hai trục cao tốc Bắc – Nam, giúp du khách và nhà đầu tư dễ dàng tiếp cận vùng miền tây hơn bao giờ hết. Bên cạnh đó, cặp sân bay Đồng Hới – Quảng Trị (dự kiến hoàn thành sau 2025) cách nhau ~150 km sẽ tạo thành mạng lưới cảng hàng không hỗ trợ lẫn nhau, đưa du khách nhanh chóng đến với các điểm du lịch Phong Nha – Kẻ Bàng và Đông Hà – Quảng Trị(1).

Với lợi thế vị trí và hạ tầng như vậy, khu dự trữ sinh quyển miền Tây Quảng Trị có thể phát huy vai trò một hạt nhân phát triển xanh gắn kết các đô thị dọc trục Bắc – Nam. Cụ thể, khu sinh quyển (với các điểm nhấn như Phong Nha, Khe Sanh, đèo Sa Mù...) sẽ nằm trên tuyến du lịch nội địa và quốc tế quan trọng, kết nối từ Đồng Hới ở phía bắc xuống Đông Hà, Huế ở phía nam. Các đô thị này hưởng lợi khi dòng khách du lịch sinh thái tăng lên, kéo theo nhu cầu về dịch vụ lưu trú, ẩm thực, vận tải... Qua đó, khu sinh quyển góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế tại địa phương theo hướng dịch vụ – du lịch, tạo thêm việc làm và sinh kế bền vững. Đặc biệt, sau sáp nhập tỉnh, chính quyền định hướng xây dựng các tour liên tỉnh hấp dẫn kết nối di sản thiên nhiên Phong Nha – Kẻ Bàng với các di tích lịch sử Quảng Trị, hình thành sản phẩm đặc trưng “biển – rừng – hang động – lịch sử” nhằm thu hút khách lưu trú dài ngày thay vì chỉ tham quan đơn lẻ(1). Khu DTSQ sẽ là trọng tâm trong chuỗi sản phẩm đó, giúp du khách có trải nghiệm phong phú (tham quan hang động, rừng nguyên sinh, tìm hiểu văn hóa bản địa, thăm chiến trường xưa…) trong cùng một hành trình.

Mặt khác, vị trí khu sinh quyển gần các khu kinh tế cửa khẩu (Lao Bảo, Cha Lo) và trên hành lang Đông – Tây cũng tạo điều kiện giao thương, trao đổi du khách với Lào, Thái Lan. Khi thương hiệu sinh quyển Quảng Trị được quảng bá, tỉnh có thể thu hút thêm dòng khách quốc tế từ các nước tiểu vùng sông Mê Kông qua tuyến quốc lộ 9 (EWEC). Như vậy, xét trên cả góc độ nội tỉnh và liên vùng, khu DTSQ miền tây Quảng Trị sẽ là cầu nối liên kết không gian bảo tồn với không gian đô thị, giữa bảo tồn thiên nhiên với phát triển du lịch – dịch vụ. Đây chính là động lực để Quảng Trị khai thác hiệu quả hơn tiềm năng sẵn có, tạo đà tăng trưởng kinh tế bền vững và nâng cao vị thế địa phương trong khu vực.

Đèo Sa Mù

5. Kết luận

Việc thành lập Khu dự trữ sinh quyển miền Tây Quảng Trị là một bước đi chiến lược, hài hòa mục tiêu bảo tồn tài nguyên thiên nhiên với phát triển bền vững sau khi tỉnh Quảng Trị được mở rộng địa giới. Vùng miền tây với những cánh rừng già Trường Sơn, hệ động thực vật phong phú và bản sắc văn hóa độc đáo xứng đáng được trao danh hiệu tầm cỡ quốc tế để vừa được bảo vệ nghiêm ngặt, vừa khai thác giá trị một cách bền vững. Dưới “chiếc ô” sinh quyển UNESCO, Quảng Trị có thể quảng bá hình ảnh một miền đất giàu di sản thiên nhiên và lịch sử, từ đó thu hút nguồn lực cho phát triển kinh tế – xã hội địa phương. Quan trọng hơn, khu sinh quyển sẽ là món quà cho thế hệ tương lai – gìn giữ những cánh rừng nguyên sinh, loài quý hiếm và cả truyền thống văn hóa bản địa trước áp lực của đô thị hóa và biến đổi khí hậu. Tóm lại, xây dựng Khu DTSQ miền tây Quảng Trị chính là hiện thực hóa khát vọng phát triển xanh của tỉnh Quảng Trị mới, biến những lợi thế tự nhiên sẵn có thành động lực vươn lên, đóng góp vào mạng lưới các khu sinh quyển thế giới và phát triển bền vững cho cả khu vực.

Tài liệu tham khảo

[1] Phong Nha Việt. “Tỉnh Quảng Trị mới: Tiềm năng phát triển từ hợp nhất Quảng Bình – Quảng Trị”, chuyên mục Sự kiện Môi trường – Nghiên cứu đa lĩnh vực, 06/2025. [Online]. Available:  https://phongnhaviet.com/su-kien-moi-truong/nghien-cuu-da-linh-vuc/tinh-quang-tri-moi-tiem-nang-phat-trien

[2] Báo Quảng Trị. “Khu bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa: Điểm đến du lịch sinh thái tiềm năng”, 11/01/2025. [Online]. Available: baoquangtri.vn/khu-bao-ton-thien-nhien-bac-huong-hoa-diem-den-du-lich-sinh-thai-tiem-nang-191017.htm

[3] Quảng Nghĩa. “Quảng Bình: Thành lập Khu dự trữ thiên nhiên Động Châu - khe Nước Trong”, báo Đại Đoàn Kết, 30/06/2020. [Online]. Available: (3)/quang-binh-thanh-lap-khu-du-tru-thien-nhien-dong-chau-khe-nuoc-trong-10158619.html

[4] Nguyễn Nhàn. “Quảng Bình: Đề cử Phong Nha - Kẻ Bàng thành Khu dự trữ sinh quyển thế giới”, Tạp chí Công nghiệp Môi trường, 30/09/2024. [Online]. Available: (4)/quang-binh-de-cu-phong-nha-ke-bang-thanh-khu-du-tru-sinh-quyen-the-gioi-13894

[5] Quang An. “Triển khai đánh giá 10 năm và định hướng phát triển Khu Dự trữ sinh quyển miền Tây Nghệ An”, Báo Nghệ An, 30/05/2025. [Online]. Available: (5)/trien-khai-danh-gia-10-nam-va-dinh-huong-phat-trien-khu-du-tru-sinh-quyen-mien-tay-nghe-an-10298552.html

[6] Cục BTNTM&ĐDSH (Bộ TN&MT). “Khu dự trữ thiên nhiên Đakrông, Quảng Trị”, Trang thông tin Bảo tồn thiên nhiên và ĐDSH Việt Nam, 30/10/2023. [Online]. Available: nbca.gov.vn/khu-du-tru-thien-nhien-dakrong-quang-tri/