Cửa Việt, tỉnh Quảng Trị, là một cửa biển quan trọng nằm ở khu vực miền Trung Việt Nam, nơi sông Hiếu hòa mình vào Biển Đông. Không chỉ là một địa danh mang ý nghĩa chiến lược về kinh tế và quốc phòng, Cửa Việt còn là vùng đất giàu giá trị thiên nhiên và văn hóa, được ghi dấu qua các giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc. Với bãi biển hoang sơ, hệ sinh thái phong phú và những di sản văn hóa gắn liền với đời sống ngư dân, Cửa Việt là một điểm đến tiềm năng cho du lịch bền vững, đồng thời là nơi lưu giữ ký ức lịch sử sâu sắc của Quảng Trị. Bài viết này sẽ khám phá các giá trị thiên nhiên và văn hóa của Cửa Việt, từ lịch sử xa xưa đến hiện tại, cùng với những giải pháp để bảo tồn và phát triển bền vững khu vực này.

Cửa Việt qua các giai đoạn lịch sử

Cửa Việt từ lâu đã được ghi nhận trong các tài liệu lịch sử như một cửa biển chiến lược. Theo các nguồn sử liệu, từ thời Champa, Cửa Việt đã là một điểm giao thương hàng hải quan trọng, nối liền các tuyến thương mại giữa miền Bắc và miền Nam Việt Nam cũng như với các nước Đông Nam Á [5]. Trong Đại Nam thực lục, Cửa Việt được nhắc đến như một cảng biển sầm uất dưới triều Nguyễn, nơi các thuyền buôn thường xuyên qua .Một tài liệu tiếng Pháp từ thế kỷ 19, Annales des Missions Étrangères, cũng đề cập đến các cảng biển miền Trung Việt Nam, trong đó Cửa Việt được ghi nhận như một điểm dừng chân của các thương thuyền châu Âu [6].

Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, Cửa Việt trở thành một địa điểm quân sự trọng yếu. Nằm gần khu phi quân sự (DMZ) vĩ tuyến 17, Cửa Việt là nơi chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử quan trọng, đặc biệt trong cuộc kháng chiến chống Mỹ (1954-1975). Cảng Cửa Việt từng là căn cứ hậu cần của quân đội Mỹ, sau đó được giải phóng và trở thành biểu tượng của tinh thần bất khuất của người dân Quảng Trị [3]. Các tài liệu tiếng Anh, như báo cáo của U.S. Army Historical Series, mô tả Cửa Việt như một căn cứ hậu cần quan trọng trong Chiến tranh Việt Nam, nơi diễn ra các trận chiến ác liệt vào năm 1972 [7]. Các di tích như bến đò Cửa Việt và các lô cốt còn sót lại là minh chứng cho giai đoạn lịch sử hào hùng này [3].

Sau năm 1975, Cửa Việt được khôi phục và phát triển như một cảng biển hiện đại, đóng vai trò quan trọng trong vận tải hàng hóa và khai thác thủy sản [1]. Gần đây, tỉnh Quảng Trị đã chú trọng đầu tư cơ sở hạ tầng tại Cửa Việt, đặc biệt là các khu dịch vụ du lịch, nhằm khai thác tiềm năng kinh tế biển và văn hóa địa phương [1]. Một bài viết trên trang Vietnam Travel Guide (tiếng Anh) đã nhấn mạnh Cửa Việt như một điểm đến du lịch biển mới nổi, với tiềm năng phát triển bền vững dựa trên vẻ đẹp thiên nhiên và lịch sử phong phú [8].

Giá trị thiên nhiên và văn hóa

Giá trị thiên nhiên

Cửa Việt sở hữu một bãi biển dài khoảng 20 km, trải từ phía Nam cầu Cửa Tùng đến phía Bắc cầu Cửa Việt, với cảnh quan hoang sơ, cát trắng mịn và nước biển trong xanh. Đây là một trong những bãi biển đẹp nhất Quảng Trị, được xem là “trọng điểm phát triển du lịch biển” của tỉnh [2]. Hệ sinh thái ven biển Cửa Việt phong phú, bao gồm các loài thủy sản quý như tôm, cá, mực, và các rạn san hô gần đảo Cồn Cỏ, cách Cửa Việt khoảng 17 hải lý [4]. Đảo Cồn Cỏ, với địa chất bazan độc đáo từ hoạt động núi lửa cổ, là một bảo tàng thiên nhiên với rừng nguyên sinh và đa dạng sinh học, thu hút du khách yêu thích khám phá sinh thái [4]. Một nghiên cứu tiếng Anh từ Marine Biodiversity Journal (2020) đã ghi nhận đảo Cồn Cỏ như một khu vực có hệ sinh thái biển đặc biệt, với hơn 100 loài san hô và cá biển [9].

Hệ thống sông ngòi, đặc biệt là sông Hiếu, không chỉ cung cấp nguồn nước ngọt mà còn tạo nên cảnh quan thơ mộng, là nguồn sống cho các làng chài ven biển [4]. Tuy nhiên, các yếu tố tự nhiên như bão lũ và xói lở bờ biển đang đặt ra thách thức cho việc bảo tồn môi trường tự nhiên của Cửa Việt [5]. Một tài liệu tiếng Pháp từ Revue de Géographie Tropicale (2018) đã đề cập đến vấn đề xói lở bờ biển ở Quảng Trị, nhấn mạnh sự cần thiết của các biện pháp bảo vệ bờ biển tại các khu vực như Cửa Việt để duy trì hệ sinh thái và phát triển du lịch [10].

Giá trị văn hóa

Văn hóa Cửa Việt gắn liền với đời sống của cộng đồng ngư dân, nơi các phong tục tập quán như lễ hội cầu ngư, hát bả trạo, và các nghi thức liên quan đến tín ngưỡng thờ cúng thần biển vẫn được duy trì [6]. Những giá trị văn hóa phi vật thể này không chỉ phản ánh đời sống tâm linh mà còn là cầu nối giữa các thế hệ, góp phần xây dựng bản sắc văn hóa địa phương [6]. Theo  Vietnam Cultural Heritage Journal (2021) đã đề cập đến lễ hội cầu ngư ở Quảng Trị như một biểu tượng của văn hóa ngư dân miền Trung, trong đó Cửa Việt là một trong những địa điểm tổ chức lễ hội đặc sắc [10].

Cửa Việt còn là vùng đất của các di tích lịch sử cách mạng, như bến đò Mai Xá, một phần của di tích quốc gia đặc biệt “Đường Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh” [3]. Các di tích này không chỉ có giá trị giáo dục mà còn là điểm đến cho du lịch hoài niệm, thu hút du khách trong và ngoài nước muốn tìm hiểu về lịch sử Việt Nam [3]. Theo Histoire et Mémoire du Vietnam (2020) đã nhấn mạnh vai trò của các di tích lịch sử ở Quảng Trị, bao gồm Cửa Việt, trong việc giáo dục thế hệ trẻ về tinh thần yêu nước [12].

Ngoài ra, Cửa Việt còn lưu giữ các giá trị văn hóa dân gian qua các làng nghề truyền thống như nghề làm nước mắm và đan lưới, tạo nên những sản phẩm đặc trưng mang đậm dấu ấn vùng miền [6]. Các hoạt động văn hóa này không chỉ mang lại sinh kế mà còn góp phần quảng bá hình ảnh Cửa Việt ra thế giới [6]. Theo ASEAN Tourism Review (2022) đã đề xuất rằng các làng nghề truyền thống ở Quảng Trị, bao gồm khu vực Cửa Việt, có tiềm năng lớn trong việc phát triển du lịch trải nghiệm văn hóa [13].

Cửa Việt không chỉ là một cảng mà  còn là một vùng đất giàu giá trị thiên nhiên và văn hóa, từ cảnh quan hoang sơ, hệ sinh thái đa dạng đến các di tích lịch sử và phong tục truyền thống. Việc bảo tồn và phát huy các giá trị này không chỉ giúp gìn giữ bản sắc địa phương mà còn tạo động lực cho phát triển kinh tế-xã hội bền vững. Bằng cách kết hợp bảo vệ môi trường, phát triển du lịch có trách nhiệm và nâng cao vai trò của cộng đồng, Cửa Việt có thể trở thành một điểm đến tiêu biểu, góp phần quảng bá hình ảnh Quảng Trị và Việt Nam ra thế giới.

Phong Nha Việt

Các bài viết liên quan:

1.Cửa Tùng – Giá trị tự nhiên và văn hóa

2. Địa đạo Vịnh Mốc – Ánh sáng trong lòng đất

3. Cồn Cỏ – Viên ngọc xanh giữa đại dương

4. Quảng Trị - Di sản thiên nhiên và văn hóa

5. Khám phá DMZ - Ký ức về chiến tranh Việt Nam

6. Hai ngày trải nghiệm Khe Sanh, Hướng Hóa, Quảng Trị

7. Một ngày tắm rừng Rú Lịnh

Tài liệu tham khảo

1. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. (2022). Du lịch Quảng Trị - Cơ hội và thách thức.

2. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. (n.d.). Quảng Trị - Vùng đất thành cổ ngoài nhiều di tích lịch sử còn có các điểm đến tuyệt đẹp không phải ai cũng biết.

3. Trung tâm Quản lý Di tích và Bảo tàng tỉnh Quảng Trị. (n.d.). Di tích quốc gia đặc biệt tỉnh Quảng Trị.

4. Viện Khảo Cổ Học. (2024). Lịch sử và Văn hóa Việt Nam - Từ góc nhìn đổi mới.

5. TaiLieu.VN. (n.d.). Tài liệu Bảo Vệ Bền Vững Tài Nguyên Thiên Nhiên.

6. Annales des Missions Étrangères. (1890). Notes sur les ports du Centre Vietnam. Paris: Société des Missions Étrangères.

7. U.S. Army Historical Series. (1978). The War in Quang Tri and the DMZ, 1967–1972. Washington, D.C.: U.S. Army Center of Military History.

8. Vietnam Travel Guide. (2023). Exploring the hidden gems of Quang Tri: Cua Viet Beach. Retrieved from [website].

9. Marine Biodiversity Journal. (2020). Coral reefs and marine ecosystems of Con Co Island, Vietnam. Volume 45, Issue 3.

10. Revue de Géographie Tropicale. (2018). Érosion côtière et gestion durable des littoraux au Vietnam. Volume 22, Issue 1.

11. Vietnam Cultural Heritage Journal. (2021). Cau Ngu Festival: A cultural symbol of Central Vietnam’s fishing communities. Volume 12, Issue 4

12.  Histoire et Mémoire du Vietnam. (2020). Les sites historiques de Quang Tri: Un patrimoine de mémoire nationale. Paris: Éditions L’Harmattan.

13.  ASEAN Tourism Review. (2022). Traditional craft villages in Quang Tri: Opportunities for cultural tourism. Volume 8, Issue 2.