Giữa vùng đất lửa Vĩnh Linh – nơi từng là tọa độ lửa trong chiến tranh khốc liệt, có một kỳ quan do chính bàn tay và nghị lực phi thường của con người tạo dựng nên: Địa đạo Vịnh Mốc. Không chỉ là một hệ thống công trình quân sự ngầm độc đáo, nơi đây còn là biểu tượng bất khuất của tinh thần Việt Nam, là minh chứng cho khát vọng sống, khát vọng hòa bình và lòng yêu nước sâu sắc của nhân dân ta.

Chiến tranh Việt Nam – Sự ác liệt của cuộc chiến phi nghĩa

Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, Việt Nam là một trong những chiến trường khốc liệt nhất của thế kỷ XX. Đặc biệt là trong cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước, tuyến lửa Vĩnh Linh trở thành tấm lá chắn thép bảo vệ miền Bắc, tiếp sức cho miền Nam qua tuyến đường Hồ Chí Minh huyền thoại.

Từ năm 1965 đến 1972, đế quốc Mỹ đã trút xuống Vĩnh Linh hơn 560.000 tấn bom đạn các loại, tương đương với sức công phá gấp nhiều lần bom nguyên tử ném xuống Hiroshima. Trung bình, mỗi người dân Vĩnh Linh phải gánh chịu khoảng 7 tấn bom đạn. Hàng chục nghìn lượt máy bay và tàu chiến Mỹ đã dội xuống đây 727.000 quả đại bác, biến vùng đất này thành một trong những nơi chịu tàn phá nặng nề nhất. Không gian trên mặt đất trở nên chết chóc, làng mạc, ruộng đồng tan hoang, nhưng dưới lòng đất, sự sống vẫn tiếp tục nảy mầm – âm thầm và kiên cường. Chính trong hoàn cảnh đó, nhân dân Vĩnh Linh đã quyết định đào địa đạo, tìm một "cuộc sống mới" trong lòng đất để tiếp tục chiến đấu và tồn tại.

Vịnh Mốc – Quê hương trong lòng đất

Địa đạo Vịnh Mốc được bắt đầu đào vào đầu năm 1966, bởi chính những người nông dân, chiến sĩ và dân công hỏa tuyến trong xã Vĩnh Thạch (nay thuộc huyện Vĩnh Linh, Quảng Trị). Trước sự bắn phá liên tục của không quân và hải quân Mỹ, người dân nơi đây đã đào địa đạo sâu vào lòng đất đỏ bazan – một loại đất vừa mềm để thi công, vừa bền vững để chống sập.

Chỉ với những công cụ thô sơ như cuốc, xẻng, đôi tay chai sạn và ý chí gang thép, họ đã tạo nên một "thành phố ngầm" kỳ vĩ giữa lòng đất. Công trình được hoàn thành sau gần 2 năm, với 18.000 ngày công và hơn 6.000 m³ đất đá được đào và vận chuyển. Đây trở thành nơi sinh sống, tránh bom, lưu trú và chiến đấu của hàng trăm người dân địa phương và bộ đội.

Hệ thống địa đạo Vịnh Mốc có chiều dài gần 2km, bao gồm 3 tầng sâu lần lượt là 12m, 15m và 23m dưới mặt đất. Tầng sâu nhất đủ để tránh được bom khoan xuyên phá – một loại vũ khí hiện đại của Mỹ lúc bấy giờ.

Địa đạo có 13 cửa ra vào hướng ra biển và rừng, đảm bảo thông thoáng và an toàn khi có biến. Bên trong địa đạo không đơn thuần là những lối đi hẹp – mà là cả một hệ sinh hoạt khép kín với đầy đủ phòng ở, bếp Hoàng Cầm, giếng nước, trạm y tế, phòng họp và cả phòng sinh đẻ. Đặc biệt, đã có 17 em bé chào đời trong lòng đất này, như những "mầm sống" nảy nở giữa khói bom.

Mỗi mét đất ở Vĩnh Mốc đều thấm đẫm mồ hôi, nước mắt và cả máu. Những căn hầm tối mà vẫn luôn ấm, bởi nơi đó có tình người, tình làng nghĩa xóm và tình yêu tổ quốc cháy bỏng.

Địa đạo Vịnh Mốc – Một biểu tượng của sự sống

Với người Việt Nam, địa đạo Vịnh Mốc không chỉ là một công trình phòng thủ – mà là biểu tượng của sự sống. Trong gần 2.000 ngày đêm tồn tại, địa đạo đã bảo vệ an toàn cho hơn 300 người dân và bộ đội, không một ai bị thương dù bom đạn liên tục dội xuống. Tuy nhiên, không phải mọi địa đạo ở Vĩnh Linh đều may mắn như vậy. Nhiều địa đạo khác trong khu vực đã bị sập do bom Mỹ, gây ra những mất mát đau thương: sự kiện địa đạo Đơn Duệ (Vĩnh Hòa) ngày 26/02/1967 làm 4 người chết, địa đạo Tân Lý (Vĩnh Quang) ngày 20/06/1967 cướp đi 61 sinh mạng, địa đạo Xóm Bợc (Vĩnh Thạch) ngày 27/07/1967 khiến 22 người thiệt mạng, và địa đạo Bình Minh (Vĩnh Hiền) ngày 10/09/1967 với 39 người tử nạn. Những tổn thất này càng làm nổi bật giá trị của địa đạo Vĩnh Mốc – nơi được xây dựng kiên cố và khoa học, trở thành lá chắn sống giữa lằn ranh sinh tử.

Địa đạo Vịnh Mốc là minh chứng hùng hồn cho trí tuệ, lòng dũng cảm và tinh thần đoàn kết của nhân dân ta. Nó cho thấy, dù địch có vũ khí hiện đại đến đâu, cũng không thể khuất phục được ý chí của một dân tộc yêu tự do. Hệ thống địa đạo không chỉ giúp dân chúng sống sót qua hàng ngàn trận bom, mà còn là điểm tựa hậu phương vững chắc, hỗ trợ vận chuyển vũ khí, lương thực và cứu chữa thương binh cho tiền tuyến, đặc biệt là đảo Cồn Cỏ.

 Khát vọng tự do,  hòa bình

Ngày nay, khi đến thăm địa đạo Vĩnh Mốc, du khách không chỉ khám phá một công trình ngầm kỳ vĩ, mà còn cảm nhận sâu sắc tinh thần bất khuất và khát vọng hòa bình mãnh liệt của người Việt. Mỗi bước đi trong lòng đất là một bước về quá khứ, để hiểu vì sao chúng ta phải trân trọng hiện tại, giữ gìn hòa bình và dựng xây tương lai.

“Chúng tôi đào địa đạo không phải để sống mãi trong lòng đất – mà để được sống trên mặt đất, tự do và không còn tiếng bom rơi đạn nổ.” – Lời của một người dân Vĩnh Linh từng sống trong địa đạo, vẫn còn vang vọng như một bản tuyên ngôn vĩ đại về lòng yêu nước và khát khao vươn tới bầu trời yên bình.

Phong Nha Việt