Ngày Thế giới bảo vệ động, thực vật hoang dã – Vì một tương lai bền vững

Trái đất là ngôi nhà của hàng triệu loài sinh vật, từ vi sinh vật nhỏ bé đến các loài động, thực vật lớn. Đa dạng sinh học bao gồm sự phong phú về số lượng loài, hệ sinh thái và nguồn gen (CBD, 2022). Theo báo cáo của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN, 2023), hơn 8.400 loài động, thực vật hoang dã đang bị đe dọa tuyệt chủng, và gần 30.000 loài khác đang ở mức nguy cấp hoặc dễ bị tổn thương. Nguyên nhân chính đến từ mất môi trường sống, biến đổi khí hậu, khai thác quá mức và ô nhiễm môi trường (IUCN, 2023).

Ngày 3 tháng 3 hàng năm được Liên Hợp Quốc chọn là Ngày Thế giới bảo vệ động, thực vật hoang dã ( (World Wildlife Day) nhằm nâng cao nhận thức về giá trị của động, thực vật hoang dã và tầm quan trọng của việc bảo tồn chúng (UN, 2023). Ngày này cũng kỷ niệm ngày ký kết Công ước về Buôn bán Quốc tế các loài Động, Thực vật hoang dã nguy cấp (CITES) năm 1973, đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát buôn bán động, thực vật hoang dã trên toàn cầu (CITES, 2023).

Thực trạng suy giảm loài trên thế giới

Sự suy giảm đa dạng sinh học trên toàn cầu đang diễn ra với tốc độ đáng báo động. Theo Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN, 2023), khoảng 1 triệu loài đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng trong những thập kỷ tới. Các nhóm loài bị ảnh hưởng nặng nề nhất bao gồm 41% loài lưỡng cư, 33% loài san hô tạo rạn, 25% loài động vật có vú và 14% loài chim (IPBES, 2022).

Nguyên nhân chính dẫn đến suy giảm loài bao gồm:

Mất môi trường sống: Khoảng 75% diện tích đất liền và 66% diện tích đại dương đã bị tác động đáng kể bởi hoạt động của con người (IPCC, 2023).

Khai thác tài nguyên quá mức: Đánh bắt cá quá mức đã khiến 34% nguồn cá thương mại bị khai thác ở mức không bền vững (FAO, 2022).

Biến đổi khí hậu: Tăng nhiệt độ toàn cầu đang ảnh hưởng đến nhiều hệ sinh thái, đặc biệt là rạn san hô, nơi đã mất 50% diện tích trong 30 năm qua (UNEP, 2023).

Ô nhiễm môi trường: Ô nhiễm nhựa, kim loại nặng và hóa chất độc hại đang làm suy thoái hệ sinh thái nước ngọt và biển (WHO, 2023).

Các hoạt động bảo tồn loài có ý nghĩa toàn cầu

Trên toàn cầu, nhiều hoạt động bảo tồn đã và đang được triển khai nhằm bảo vệ đa dạng sinh học:

Thành lập các khu bảo tồn thiên nhiên: Các khu bảo tồn giúp bảo vệ môi trường sống của nhiều loài. Hiện nay, trên thế giới có hơn 15% diện tích đất liền và 7% diện tích đại dương được bảo tồn (UNEP-WCMC, 2023). Ở Việt Nam, đã có 178 khu bảo tồn thiên nhiên, bao gồm 34 vườn quốc gia, 59 khu dự trữ thiên nhiên và 23 khu bảo tồn loài và sinh cảnh (Bộ TN&MT, 2023).

Phục hồi hệ sinh thái: Các dự án phục hồi rừng, đất ngập nước và rạn san hô đang được triển khai nhằm tái tạo môi trường sống cho các loài. Theo FAO (2022), khôi phục 350 triệu ha đất bị suy thoái từ nay đến năm 2030 có thể tạo ra 9 nghìn tỷ USD giá trị dịch vụ hệ sinh thái và hấp thu thêm 13-26 tỷ tấn khí thải nhà kính.

Chống buôn bán động, thực vật hoang dã: Các biện pháp kiểm soát buôn bán động, thực vật hoang dã được thắt chặt thông qua CITES. Mỗi năm, hơn 1 triệu động vật có vú và 2 triệu loài bò sát bị buôn bán bất hợp pháp, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đa dạng sinh học (TRAFFIC, 2023).

Tại sao phải bảo tồn động, thực vật?

Bảo tồn động, thực vật không chỉ giữ gìn vẻ đẹp tự nhiên mà còn đảm bảo sự cân bằng sinh thái, cung cấp các dịch vụ hệ sinh thái quan trọng:

Duy trì cân bằng sinh thái: Các loài đóng vai trò trong chuỗi thức ăn, điều hòa khí hậu, ngăn chặn xói mòn đất và duy trì vòng tuần hoàn nước (IPBES, 2022).

Đảm bảo nguồn tài nguyên thiên nhiên: Nhiều loài thực vật và động vật cung cấp thực phẩm, dược phẩm và nguyên liệu cho con người (WHO, 2023).

Hạn chế tác động của biến đổi khí hậu: Rừng, đại dương và các hệ sinh thái tự nhiên giúp hấp thụ khí CO2, giảm hiệu ứng nhà kính (IPCC, 2023).

Phát triển bền vững gắn với bảo tồn động thực vật

Phát triển bền vững là chiến lược kết hợp giữa tăng trưởng kinh tế, bảo vệ môi trường và đảm bảo công bằng xã hội. Trong đó, bảo tồn đa dạng sinh học đóng vai trò then chốt:

Nông nghiệp bền vững: Ứng dụng mô hình canh tác không làm mất đa dạng sinh học như nông nghiệp hữu cơ, trồng rừng phòng hộ.

Du lịch sinh thái: Phát triển du lịch bền vững dựa trên khai thác hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên.

Chính sách và luật pháp: Áp dụng các chính sách bảo vệ môi trường chặt chẽ hơn, thực thi nghiêm các cam kết quốc tế về bảo tồn thiên nhiên (UNEP, 2023).

Bảo tồn động, thực vật là trách nhiệm chung của toàn cầu để hướng tới một hành tinh xanh, đảm bảo phát triển bền vững cho thế hệ tương lai. Thông qua các hoạt động bảo tồn, kiểm soát buôn bán động, thực vật hoang dã và phát triển kinh tế theo hướng bền vững, chúng ta có thể duy trì sự cân bằng sinh thái và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Tuệ Minh