Thành Cổ Quảng Trị - Ký ức về chiến tranh

05-05-2025

Vị trí

Hình ảnh

Lịch sử Thành Cổ Quảng Trị

Thành Cổ Quảng Trị, tọa lạc tại trung tâm thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị, là một Di tích quốc gia đặc biệt [1] của Việt Nam. Được xây dựng từ đầu thời kỳ Gia Long (1802-1820), thành ban đầu được đắp bằng đất tại phường Tiền Kiên (Triệu Thành - Triệu Phong). Đến năm 1809, vua Gia Long cho dời thành đến xã Thạch Hãn (vị trí hiện nay, thuộc phường 2, thị xã Quảng Trị). Năm 1837, vua Minh Mạng cho xây lại bằng gạch, tạo nên một công trình kiến trúc vững chắc [1].

Thành có hình vuông, chu vi tường thành hơn 2.000 mét, cao hơn 4 mét, dày ở chân hơn 12 mét, bao quanh bởi hệ thống hào nước. Bốn góc thành có bốn pháo đài nhô ra ngoài, và có bốn cổng chính hướng Đông, Tây, Nam, Bắc. Thành Cổ không chỉ là công trình quân sự mà còn là trung tâm hành chính của triều đình Nguyễn tại Quảng Trị từ năm 1809 đến 1945. Dưới thời Pháp thuộc, nơi đây trở thành nhà tù giam giữ các tù nhân chính trị từ năm 1929 [1].

Trong chiến tranh Việt Nam, Thành Cổ Quảng Trị trở thành biểu tượng của sự kháng cự kiên cường. Đặc biệt, trong mùa hè năm 1972, thành chứng kiến cuộc chiến đấu ác liệt kéo dài 81 ngày đêm, với khoảng 328.000 tấn bom đạn được thả xuống, biến nơi đây thành một vùng đất hoang tàn. Chỉ cổng Đông và một số đoạn tường thành còn sót lại sau trận chiến [3].

Hiện nay, khu di tích Thành Cổ rộng 16 ha, bao gồm nhiều công trình tưởng niệm như Đài tưởng niệm với 81 bậc thang tượng trưng cho 81 ngày đêm chiến đấu, lăng tập thể được thiết kế theo triết lý âm dương, và Tháp chuông cao 10 mét, nặng 9 tấn, khánh thành năm 2007. Bảo tàng Thành Cổ, nằm ở góc Đông Nam, lưu giữ nhiều hiện vật và tài liệu quý giá về trận chiến năm 1972, giúp du khách hiểu rõ hơn về lịch sử hào hùng của dân tộc [2].

Bối cảnh cuộc chiến tại Thành Cổ

Cuộc chiến tại Thành Cổ Quảng Trị diễn ra trong bối cảnh Chiến dịch Xuân - Hè 1972 [3], một phần quan trọng của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Quảng Trị được chọn là mục tiêu chính trong ba chiến trường: Quảng Trị, Bắc Tây Nguyên, và Đông Nam Bộ (Bình Long). Vị trí chiến lược của Thành Cổ, nằm gần Quốc lộ 1, làm cho nó trở thành một điểm then chốt trong hệ thống phòng thủ của Việt Nam Cộng hòa ở Vùng I.

Trước đó, các cuộc đàm phán tại Hội nghị Paris đã tạo áp lực lớn lên chính quyền Việt Nam Cộng hòa và Mỹ, đặc biệt sau khi Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam giành được những chiến thắng quan trọng như đánh bại Chiến dịch Lam Sơn 719 và kiểm soát các khu vực chiến lược ở Đắk Tô, Bắc Tây Nguyên, và Đông Nam Bộ. Những thắng lợi này củng cố vị thế của Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trên bàn đàm phán [4].

Vào tháng 3 năm 1972, Quân Giải phóng khởi động Chiến dịch Trị Thiên, và đến ngày 1 tháng 5, họ đã kiểm soát toàn bộ tỉnh Quảng Trị, bao gồm Thành Cổ. Đáp lại, vào ngày 25 tháng 5 năm 1972, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu cam kết tái chiếm Quảng Trị, cáo buộc Mỹ bỏ rơi đồng minh trong bối cảnh Quốc hội Mỹ ngày càng kêu gọi rút quân. Vào giữa tháng 6, Mỹ và Việt Nam Cộng hòa bắt đầu Chiến dịch Lam Sơn 72, với mục tiêu giành lại Thành Cổ.

Cuộc chiến tại Thành Cổ bắt đầu vào ngày 28 tháng 6 năm 1972 và kéo dài đến ngày 16 tháng 9 năm 1972, tổng cộng 81 ngày đêm. Trong thời gian này, Thành Cổ trở thành một mặt trận ác liệt, với Quân Giải phóng chống lại sự phản công mạnh mẽ của quân đội Việt Nam Cộng hòa, được hỗ trợ bởi không quân và pháo binh Mỹ. Theo các nguồn lịch sử, khoảng 328.000 tấn bom đạn, bao gồm bom từ máy bay B-52, đã được thả xuống khu vực chưa đầy 3 km², khiến hầu hết các chiến sĩ Quân Giải phóng hy sinh bị vùi lấp trong đất [5].

Trận chiến này không chỉ mang ý nghĩa quân sự mà còn có tác động lớn đến phong trào phản chiến tại Mỹ, góp phần thúc đẩy việc ký kết Hiệp định Paris. Nó được coi là một trong những trận đánh khốc liệt nhất của chiến tranh Việt Nam, với sự tham gia của hơn 14.000 quân Giải phóng, 35.000 quân Việt Nam Cộng hòa, và sự hỗ trợ của không quân Mỹ [5].

Bài học lịch sử

Cuộc chiến đấu bảo vệ Thành Cổ Quảng Trị là một bài học sống động về lòng yêu nước, tinh thần anh hùng cách mạng, và ý chí bất khuất của quân và dân Việt Nam. Theo [5], trận đánh này thể hiện quyết tâm bảo vệ độc lập, tự do, và toàn vẹn lãnh thổ, góp phần quan trọng vào chiến thắng cuộc kháng chiến chống Mỹ.

Hơn 4.000 liệt sĩ đã hy sinh trong trận chiến, trở thành những bài học thực tiễn về lòng dũng cảm, tinh thần yêu nước, và truyền thống cách mạng. Những hy sinh này là nguồn cảm hứng mạnh mẽ cho thế hệ trẻ, giúp xây dựng lòng tự hào dân tộc và ý chí kiên cường trong mọi hoàn cảnh. Các giá trị lịch sử từ Thành Cổ được sử dụng để giáo dục thanh niên về trách nhiệm bảo vệ Tổ quốc, đặc biệt trong bối cảnh hiện nay khi đất nước đang hội nhập và phát triển.

Trận chiến cũng cho thấy tầm quan trọng của sự đoàn kết và chiến lược quân sự linh hoạt. Dù phải đối mặt với lực lượng vượt trội về hỏa lực, Quân Giải phóng đã kiên cường bảo vệ Thành Cổ, làm lung lay ý chí chiến đấu của đối phương. Chiến thắng tại Quảng Trị đã đẩy nhanh tiến trình ký kết Hiệp định Paris [6] vào ngày 27 tháng 1 năm 1973, mở đường cho chiến thắng cuối cùng vào năm 1975, thống nhất đất nước [4].

Ước vọng hòa bình

Cuộc chiến tại Thành Cổ Quảng Trị phản ánh khát vọng cháy bỏng của dân tộc Việt Nam về độc lập, tự do, và thống nhất. Những hy sinh lớn lao của các chiến sĩ đã dẫn đến sự kết thúc của chiến tranh thông qua Hiệp định Paris, mang lại hòa bình cho Việt Nam vào năm 1973 và cuối cùng là thống nhất đất nước vào năm 1975. Theo [5], tinh thần “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” của Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn là kim chỉ nam cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Ngày nay, Thành Cổ Quảng Trị không chỉ là một di tích lịch sử mà còn là biểu tượng của hòa bình và hòa giải. Nơi đây thường xuyên diễn ra các lễ tưởng niệm, như lễ thả hoa trên sông Thạch Hãn vào Ngày Thương binh Liệt sĩ (27/7) và dịp “Đêm hoa đăng” vào ngày 14 âm lịch hàng tháng. Những cây xanh, đài tưởng niệm, và bảo tàng tại khu di tích là lời nhắc nhở về cái giá của chiến tranh và tầm quan trọng của việc gìn giữ hòa bình.

Thành Cổ cũng là nơi giáo dục thế hệ trẻ về giá trị của hòa bình, khuyến khích họ góp phần xây dựng một xã hội công bằng, nhân ái, và không còn chiến tranh. Các dự án đang được triển khai để biến khu di tích thành một công viên văn hóa, với các hạng mục như đài tưởng niệm trung tâm, bảo tàng, và vườn hoa cảnh, nhằm tôn vinh lịch sử và khơi dậy khát vọng hòa bình cho muôn đời sau.

Phong Nha Việt

List of References