Giới thiệu tổng quan

Cửa Tùng, nằm tại thị trấn Cửa Tùng, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị, là một trong những bãi biển đẹp nhất miền Trung Việt Nam, được mệnh danh là "Nữ hoàng của các bãi tắm" bởi các nhà du lịch quốc tế [1]. Nơi đây không chỉ nổi bật với vẻ đẹp thiên nhiên hoang sơ mà còn mang đậm dấu ấn lịch sử qua các thời kỳ, từ cảng thị sầm uất thời phong kiến đến vùng đất chiến lược trong thời kỳ chiến tranh. Là nơi sông Bến Hải đổ ra biển Đông, Cửa Tùng cách cầu Hiền Lương khoảng 10 km và thành phố Đông Hà khoảng 30-35 km . Với diện tích 10,47 km² và dân số khoảng 8,336 người (2018), thị trấn Cửa Tùng là trung tâm văn hóa, du lịch, và kinh tế của huyện Vĩnh Linh, góp phần quan trọng vào sự phát triển của tỉnh Quảng Trị [2].

Đặc điểm tự nhiên của Cửa Tùng

Sinh thái cửa biển

Cửa Tùng sở hữu một vẻ đẹp thiên nhiên độc đáo, kết hợp giữa biển, sông, và đồi núi. Bãi biển Cửa Tùng, nằm tại thôn An Đức, xã Vĩnh Quang, trải dài gần 1 km, được bao bọc bởi dải đất đồi bazan gọi là Bãi Lay và rừng phi lao xanh mướt [3]. Đặc điểm nổi bật của bãi biển bao gồm: Bãi cát trắng mịn: Cát ở Cửa Tùng phẳng lì, mịn màng, tạo cảm giác êm ái khi dạo bước. Nước biển trong xanh, thay đổi sắc màu: Nước biển tại đây chuyển màu theo thời gian trong ngày - hồng nhạt vào bình minh, xanh lơ vào buổi trưa, và xanh lục vào chiều tà, tạo nên một bức tranh thiên nhiên sống động [4]. Vịnh nhỏ yên bình: Nhờ vị trí địa lý được che chắn bởi đồi bazan, Cửa Tùng ít chịu ảnh hưởng của bão tố, sóng biển êm ả, phù hợp cho các hoạt động tắm biển và nghỉ dưỡng [1]. Hệ sinh thái phong phú: Khu vực này có các làng chài, rừng phi lao, và đặc biệt là rong biển (thu hoạch vào tháng 10), góp phần tạo nên nét đặc trưng của vùng [5].

Tài nguyên sinh thái trên cạn gần Cửa Tùng :

Cách Cửa Tùng khoảng 6 km về phía Tây Bắc, Rú Lịnh là một khu rừng nguyên sinh quý giá, được xem là "lá phổi xanh" của vùng Đông Vĩnh Linh [6]. Nằm giữa hai xã Vĩnh Hòa và Hiền Thành, Rú Lịnh có diện tích khoảng 100 ha rừng nguyên sinh, tọa lạc trên vùng đất đỏ bazan ở độ cao 94 m [7]. Khu rừng này nổi bật với hơn 200 loài thực vật thuộc 72 họ, thuộc kiểu rừng kín cây lá rộng thường xanh nhiệt đới ẩm, với các loài gỗ quý hiếm như lim xanh (Erythrophloeum fordii), gụ lau (Sindora tonkinensis), huyệnh (Tarrietia cochinchinesis), và cây thuốc như trầm hương (Aquilaria crassna), ngũ gia bì (Schefflera octophylla). Đặc biệt, cây Lịnh Nước (một loại cây họ tre chứa nước ngọt) là nguồn gốc tên gọi của khu rừng [6].  Rú Lịnh vẫn là nơi sinh sống của 73 loài động vật, bao gồm 60 loài chim (cò, cú, chào mào, sáo) và 13 loài thú (nhím, tê tê, cầy hương, sóc bụng đỏ). Trước năm 1945, rừng từng là nơi trú ẩn của hổ và báo [8]. Rú Lịnh cung cấp nguồn nước tưới tiêu cho các xã lân cận (Vĩnh Hòa, Hiền Thành, Vĩnh Tân, Vĩnh Giang), điều hòa khí hậu, và bảo tồn đa dạng sinh học. Rừng Gụ - Huyệnh tại đây là kiểu rừng độc đáo trên đất bazan ở vùng thấp Việt Nam, hiếm thấy ở các khu vực khác [7].

Tuy nhiên, Cửa Tùng hiện đối mặt với vấn đề bồi lấp và xói lở do các công trình xây dựng thiếu nghiên cứu, khiến bãi biển phần nào mất đi vẻ đẹp nguyên sơ [4]. Tương tự, Rú Lịnh cũng chịu áp lực từ hoạt động khai thác và phát triển du lịch, đòi hỏi các biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt để duy trì giá trị sinh thái [8].

Dấu ấn lịch sử qua các thời kỳ

Thời kỳ tiền sử và phong kiến:

Các phát hiện khảo cổ học cho thấy Cửa Tùng đã có dấu vết con người từ thời kỳ Đá Mới (hàng nghìn năm trước) [9]. Từ thế kỷ XI đến cuối thế kỷ XIX, Cửa Tùng là một cảng thị sầm uất, phục vụ giao thương giữa Đàng Trong và các khu vực lân cận [10].

Trong Ô Châu Cận Lục (thế kỷ XVI), Dương Văn An mô tả Cửa Tùng (cửa biển Minh Linh) như một điểm xung yếu: "Cửa biển của châu Minh Linh… có đồn canh phòng, thật là nơi xung yếu" [11]. Điều này nhấn mạnh vai trò quân sự của Cửa Tùng trong việc bảo vệ vùng đất phía Bắc Đàng Trong.

Tương tự, trong Phủ Biên Tạp Lục (thế kỷ XVIII), Lê Quý Đôn ghi nhận: "Châu Minh Linh có cửa biển Minh Linh (Cửa Tùng), phía đông có hòn Cỏ, phía tây có núi Cổ Trai, có cử quan đóng giữ, là chốt xung yếu" [12]. Ghi chép này khẳng định tầm quan trọng chiến lược của Cửa Tùng trong quốc phòng và giao thương.

Thời kỳ Pháp thuộc:

Cửa Tùng trở thành điểm nghỉ dưỡng yêu thích của giới quý tộc. Năm 1896, Khâm sứ Trung kỳ Briere xây dựng nhà Thừa Lương tại Cửa Tùng, sau nhường cho vua Duy Tân (1907) để nghỉ mát. Công trình này, cùng các biệt thự Gothic, cầu nhảy, và ghế đá, là di tích lịch sử quý giá [13].

Trong cuốn Mission de Huế (đầu thế kỷ XX), Léopold Cadière ghi chép về hoạt động kinh tế tại Cửa Tùng, đặc biệt là nghề trồng dâu nuôi tằm và dệt lụa. Ông viết: "Họ trồng bông kéo chỉ, dệt vải to, đó là thứ vải riêng của tỉnh Quảng Trị. Họ còn trồng dâu nuôi tằm kéo tơ để dệt thao lụa hàng tốt, tiêu thụ rộng khắp ở trong nước lẫn nước ngoài. Sở tiểu công nghệ của các chị đã thu hút nhiều khách du lịch tới Cửa Tùng kể cả hai ông bà cựu Hoàng đế Bảo Đại..." [14]. Ghi chép này cho thấy Cửa Tùng từng là trung tâm sản xuất tơ lụa nổi tiếng, thu hút cả du khách và hoàng gia.

Thời kỳ chiến tranh Việt Nam (1954-1975):

Nằm gần vĩ tuyến 17, Cửa Tùng là một phần của vùng đất chia cắt hai miền Nam - Bắc, chứng kiến các trận đánh ác liệt, đặc biệt tại khu vực Cửa Việt (1973) [15]. Các di tích như địa đạo Vịnh Mốc (cách 7 km) và cầu Hiền Lương minh chứng cho tinh thần kiên cường của người dân Quảng Trị [16].

Vai trò của Cửa Tùng trong phát triển kinh tế - xã hội địa

Du lịch: Là một trong những bãi biển đẹp nhất Quảng Trị, Cửa Tùng thu hút du khách trong và ngoài nước, đặc biệt vào mùa hè (tháng 4-8). Các hoạt động như tắm biển, cắm trại tại Mũi Trèo, và thưởng thức hải sản (tôm, mực, nghêu, sò, ốc) tạo nguồn thu nhập lớn cho người dân

Các di tích lịch sử như nhà Thừa Lương, cùng các điểm tham quan lân cận (địa đạo Vịnh Mốc, cầu Hiền Lương, đảo Cồn Cỏ), tạo nên một cụm du lịch văn hóa - lịch sử hấp dẫn. Sự hiện diện của Rú Lịnh bổ sung thêm lựa chọn du lịch sinh thái, với các hoạt động khám phá rừng, tắm suối, và cắm trại

Ngư nghiệp và làng nghề: Các làng chài tại Cửa Tùng cung cấp nguồn hải sản dồi dào, góp phần vào kinh tế địa phương. Nghề trồng dâu, nuôi tằm, và dệt lụa (từng nổi tiếng thời Pháp thuộc, như Cadière ghi nhận) vẫn là một phần di sản văn hóa. Làng nghề Cát Sơn (làm mộc) gần Cửa Tùng là điểm nhấn, thu hút du khách tìm hiểu về văn hóa truyền thống.

Giao thương và kinh tế biển: Với vị trí cửa biển chiến lược, Cửa Tùng có tiềm năng phát triển cảng biển và logistics, dù hiện tại chưa được khai thác tối đa. Các dự án resort cao cấp đang được kêu gọi đầu tư để thúc đẩy kinh tế du lịch.

Văn hóa và giáo dục: Cửa Tùng là nguồn cảm hứng cho các bài học lịch sử và văn hóa, như bài đọc “Cửa Tùng” trong giáo án lớp 3, giúp học sinh hiểu về vẻ đẹp thiên nhiên và ý nghĩa lịch sử của vùng đất này. Các sự kiện cộng đồng, như kỷ niệm Ngày truyền thống Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, được tổ chức tại thị trấn, góp phần gắn kết cộng đồng.

Kết luận

Cửa Tùng, không chỉ nổi bật với bãi biển cát trắng mịn và làn nước trong xanh, mà còn mang trong mình chiều sâu lịch sử và văn hóa đặc sắc. Từng được người Pháp mệnh danh là “nữ hoàng của các bãi tắm”, nơi đây là điểm nghỉ dưỡng ưa thích của giới quý tộc thời thuộc địa, với nhiều biệt thự và công trình kiến trúc cổ vẫn còn hiện diện đến ngày nay.

Bên cạnh vẻ đẹp thiên nhiên, Cửa Tùng còn là chứng nhân lịch sử, từng là vùng đất chiến lược trong các cuộc kháng chiến. Ngày nay, du khách đến đây không chỉ để tận hưởng không khí trong lành và cảnh quan thơ mộng, mà còn để tìm hiểu về những dấu ấn lịch sử, như địa đạo Vịnh Mốc và cầu Hiền Lương, nằm gần đó.​

Sự kết hợp giữa vẻ đẹp tự nhiên và giá trị lịch sử đã biến Cửa Tùng thành điểm đến hấp dẫn, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Trị. Việc bảo tồn và phát huy tiềm năng du lịch nơi đây không chỉ giúp giữ gìn di sản văn hóa mà còn thúc đẩy sự thịnh vượng cho vùng đất này.

Phong Nha Việt

Tài liệu tham khảo

1. Tạp chí Kinh tế Sài Gòn. (n.d.). Cửa Tùng - nét duyên vùng biển Quảng Trị. Truy cập từ: https://www.thesaigontimes.vn/
2. https://phongnhaexplorer.com/
3. Wikipedia tiếng Việt. (2023). Cửa Tùng (thị trấn). Truy cập từ: https://vi.wikipedia.org/wiki/C%E1%BB%ADa_T%C3%B9ng
4. VNTRIP. (n.d.). 15 địa điểm du lịch Quảng Trị. Truy cập từ: https://vntrip.vn/
5. Tạp chí Thủy sản Việt Nam. (n.d.). Cửa Tùng - Nữ hoàng của các bãi tắm. Truy cập từ: https://thuysanvietnam.com.vn/
6. Quảng Bình Travel. (n.d.). Top 12 địa điểm du lịch Quảng Trị. Truy cập từ: https://quangbinhtravel.vn/
7. IPA Quảng Trị. (n.d.). Rú Lịnh - Lá phổi xanh của Đông Vĩnh Linh. Truy cập từ: https://ipa.quangtri.gov.vn/
8. Báo Sài Gòn Giải Phóng. (2020). Rú Lịnh - Khu rừng nguyên sinh độc đáo ở Quảng Trị. Truy cập từ: https://sggp.org.vn/
9. Quangtri.tintuc.vn. (2023). Khu du lịch sinh thái Rú Lịnh: Tiềm năng và thách thức. Truy cập từ: https://quangtri.tintuc.vn/
10. Luật Minh Khuê. (n.d.). Thuyết minh về Cửa Tùng. Truy cập từ: https://luatminhkhue.vn/
11. Thanh Niên. (n.d.). Cửa Tùng - Cảng thị sầm uất thời phong kiến. Truy cập từ: https://thanhnien.vn/
12. Dương Văn An. (1553). Ô Châu Cận Lục. (Bản dịch hiện đại, Nhà xuất bản Văn hóa - Thông tin, 2001).
13. Lê Quý Đôn. (1776). Phủ Biên Tạp Lục. (Bản dịch hiện đại, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, 2007).
14. Báo Quảng Trị. (2019). Nhà Thừa Lương Cửa Tùng - Di tích lịch sử thời Pháp thuộc. Truy cập từ: https://baoquangtri.vn/
15. Cadière, L. (1920). Mission de Huế. Bulletin des Amis du Vieux Hué.
16. Tqlcvn.org. (n.d.). Cửa Việt: Một chiến thắng vẻ vang và ngậm ngùi. Truy cập từ: https://tqlcvn.org/