Giới thiệu tổng quan

An toàn khu (ATK) Định Hóa thuộc huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên – một vùng trung du nằm ở phía Tây Bắc tỉnh, giáp với Tuyên Quang và Bắc Kạn. Huyện có diện tích gần 520 km², với địa hình chủ yếu là đồi núi xen lẫn thung lũng nhỏ, nhiều khe suối, rừng già và hang động tự nhiên. Đây là vùng đất “núi liền núi, rừng liền rừng”, vừa thuận lợi cho ẩn náu, vừa dễ tổ chức kháng chiến lâu dài.

Tài nguyên thiên nhiên phong phú: hệ thực vật rừng đa dạng, nhiều loại cây gỗ quý, nguồn nước dồi dào từ các con suối như suối Khuôn Tát, suối Mỏ Gà… khí hậu mát mẻ quanh năm. Rừng và địa hình nơi đây không chỉ tạo điều kiện sinh tồn cho kháng chiến mà còn là lớp vỏ che chắn tự nhiên trước sự truy lùng của địch.

Cộng đồng dân cư nơi đây chủ yếu là người dân tộc Tày, Nùng, Dao, Sán Chay..., sống chan hòa, giàu truyền thống cách mạng, từng tham gia nuôi giấu cán bộ, làm liên lạc, vận chuyển lương thực, góp phần quan trọng vào việc xây dựng hậu phương vững chắc.

Ngay sau khi Toàn quốc kháng chiến bùng nổ (cuối năm 1946), Trung ương Đảng đã xác định cần một địa điểm an toàn để đặt cơ quan đầu não của kháng chiến. Chính Chủ tịch Hồ Chí Minh và Bộ Chính trị đã lựa chọn Định Hóa làm trung tâm An toàn khu. Trong nhiều tài liệu lịch sử, như “Những năm tháng không thể nào quên” (NXB Chính trị quốc gia), có ghi rõ: “Định Hóa được chọn vì địa hình hiểm trở, giao thông linh hoạt, gần các chiến trường trọng điểm nhưng vẫn giữ được thế bí mật, khó bị phát hiện”.

“Chọn nơi rừng núi để dựng chiến khu là một chiến lược thông minh và hợp lòng dân, bởi chính nhân dân sẽ là những người bảo vệ cách mạng vững chắc nhất” – Trích lời Chủ tịch Hồ Chí Minh trong một cuộc họp tại ATK (1947), theo tư liệu của Văn phòng Chủ tịch nước.

Với vai trò là “Thủ đô kháng chiến” trong suốt 9 năm (1947–1954), ATK Định Hóa đã trở thành nơi khởi nguồn của nhiều quyết sách lớn lao, góp phần làm nên thắng lợi lịch sử Điện Biên Phủ, chấm dứt ách đô hộ của thực dân Pháp ở Việt Nam.

An toàn khu qua các thời kỳ

Trước năm 1945 – Nơi gieo mầm cách mạng

Từ những năm 1936–1945, nhiều cán bộ Việt Minh đã về hoạt động ở vùng Định Hóa. Người dân nơi đây đã sớm giác ngộ cách mạng, tích cực nuôi giấu cán bộ, lập nên các chi bộ Đảng, hội cứu quốc. Định Hóa là một trong những địa bàn đầu tiên được giải phóng trước Cách mạng Tháng Tám 1945, trở thành căn cứ tiền phương của cách mạng ở chiến khu Việt Bắc.

Giai đoạn 1947–1954 – Thủ đô kháng chiến

Ngày 20/3/1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh rời Hà Nội lên Định Hóa. Tại đây, Người ở và làm việc tại nhiều địa điểm như Khuôn Tát (xã Phú Đình), Khau Tý (xã Điềm Mặc). Cùng lúc đó, các cơ quan đầu não như Văn phòng Chủ tịch nước, Chính phủ, Bộ Quốc phòng, Đài Tiếng nói Việt Nam, Báo Sự thật, Nha Thông tin tuyên truyền... cũng lần lượt được bố trí quanh khu vực này.

Tại Định Hóa đã diễn ra nhiều hội nghị quan trọng như:

Hội nghị Trung ương lần thứ 6 (1/1950) bàn về chuẩn bị lực lượng tiến công chiến lược

Hội nghị Bộ Chính trị tháng 1/1954 đề ra kế hoạch cho Chiến dịch Điện Biên Phủ

Những quyết định đưa ra tại ATK đã góp phần làm nên bước ngoặt lịch sử, dẫn đến thắng lợi của quân dân ta trước thực dân Pháp.

Nơi lưu giữ các giá trị lịch sử

Hiện nay, quần thể di tích ATK Định Hóa gồm hơn 130 di tích lớn nhỏ, trong đó có di tích quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng tại Quyết định số 548/QĐ-TTg ngày 10/5/2012.

Một số điểm nổi bật:

Nhà làm việc và nơi ở của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Khuôn Tát: Một căn nhà sàn đơn sơ giữa rừng, mái lá, nền đất nện, bàn ghế bằng tre nứa. Đây là nơi Người viết nhiều bài báo, thư kêu gọi, ra chỉ thị cho toàn quốc kháng chiến.

Đồi Pháo Cao: Đài phát thanh "Tiếng nói Việt Nam" đầu tiên của kháng chiến hoạt động tại đây, phát sóng tin tức chiến sự, truyền tinh thần yêu nước khắp cả nước.

Hang Bòng (xã Điềm Mặc): Nơi đặt trụ sở Bộ Quốc phòng, nơi Đại tướng Võ Nguyên Giáp làm việc trong nhiều giai đoạn quan trọng.

Đồi Khau Tý: Nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh ở khi mới về ATK, hiện vẫn còn giếng nước, vườn cây, và nền nhà lưu giữ nguyên trạng.

“Mỗi tấc đất của ATK đều thấm đẫm dấu chân cách mạng, mỗi di tích là một minh chứng sống động về lòng kiên trung, tinh thần bất khuất của cả dân tộc.” – GS. Phan Huy Lê, Nhà sử học.

Những tác phẩm nghệ thuật ra đời trong An toàn khu – Tiếng nói của tinh thần kháng chiến

An toàn khu không chỉ là trung tâm chính trị – quân sự của kháng chiến chống Pháp, mà còn là nơi hình thành một nền văn hóa kháng chiến mang đậm bản sắc dân tộc, kết tinh trong các tác phẩm thơ ca, âm nhạc và truyện ngắn. Nhiều văn nghệ sĩ đã sống, chiến đấu, sáng tác giữa rừng Việt Bắc, lấy nhân dân và đời sống chiến khu làm nguồn cảm hứng bất tận.

Tác phẩm  “Việt Bắc” – Tố Hữu (1954)

  “Việt Bắc” không chỉ là bài thơ tạm biệt, mà là một bản anh hùng ca, vừa tha thiết tình cảm, vừa hùng hồn khí thế chiến đấu. Tố Hữu viết bài thơ này tại ATK Việt Bắc ngay sau chiến thắng Điện Biên Phủ, khi các cơ quan trung ương chuẩn bị trở về Hà Nội. Bài thơ là cuộc đối thoại đầy cảm xúc giữa người cán bộ kháng chiến và nhân dân Việt Bắc.

“Mình về mình có nhớ ta

Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng.

Mình về mình có nhớ không

Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn…”

 “Những đường Việt Bắc của ta

Đêm đêm rầm rập như là đất rung.

Quân đi điệp điệp trùng trùng

Ánh sao đầu súng, bạn cùng mũ nan.”

Tác phẩm  “Du kích sông Thao” – Nhạc sĩ Đỗ Nhuận (1949).

Bài hát mang đậm âm hưởng dân gian và tinh thần chiến đấu kiên cường của quân dân vùng trung du, lấy hình ảnh người du kích làm trung tâm.

“Ai về sông Thao, nhớ người du kích…

Giữa dòng nước lũ, đánh giặc ngày đêm.

Dưới gốc đa làng, bom đạn không sờn

Vai súng, tay chèo, giữ làng, giữ nước!”

Tác phẩm  “Đôi mắt” – Nam Cao (1953)

Tác phần được  Nam Cao viết khi hoạt động tại chiến khu, trước khi ông hy sinh trên đường đi công tác vào Nam. “Đôi mắt” là truyện ngắn quan trọng đánh dấu sự chuyển biến của văn học cách mạng – từ nhận thức cá nhân sang cái nhìn lịch sử rộng lớn. Câu chuyện xoay quanh Hoàng – một trí thức thành thị – về nông thôn, nơi kháng chiến đang diễn ra. Qua “đôi mắt” của nhân vật, tác giả thể hiện quá trình thức tỉnh, chuyển mình để hiểu và sống cùng nhân dân.

Trong tác phẩm có những đoạn

“Tôi hiểu một điều: Không thể nhìn cách mạng bằng con mắt khinh miệt, thương hại của kẻ đứng ngoài. Phải sống, phải cùng khổ, cùng sướng với người ta.”

 Tác phẩm  “Bên kia sông Đuống” – Hoàng Cầm (1948)

Tác phẩm ra đời  sau khi quê hương Kinh Bắc bị địch tàn phá. Tuy không sáng tác tại Định Hóa, nhưng là tác phẩm tiêu biểu trong dòng thơ kháng chiến ở Việt Bắc.

 “Em ơi! Buồn làm chi

Anh đưa em về sông Đuống

Ngày xưa cát trắng phẳng lì

Sông Đuống trôi đi

Một dòng lấp lánh…”

Các điểm đến An toàn khu – Vừa học lịch sử, vừa khám phá thiên nhiên

Không chỉ là điểm đến lịch sử, ATK Định Hóa còn là một không gian văn hóa – sinh thái hấp dẫn:

Khu di tích Khuôn Tát và Đồi Khau Tý: Có thể kết hợp tham quan với trải nghiệm đi bộ xuyên rừng, nghe thuyết minh, thắp hương tưởng niệm.

Bảo tàng ATK Định Hóa: Trưng bày hàng trăm hiện vật, hình ảnh quý về kháng chiến chống Pháp.

Hang Phượng Hoàng – Suối Mỏ Gà: Danh thắng thiên nhiên kỳ thú, kết hợp nghỉ dưỡng và tìm hiểu địa lý ATK.

Đồi Cọ, Sân Bóng, Lán Nà Nưa: Nơi diễn ra các hoạt động sinh hoạt văn hóa, thể thao của cán bộ kháng chiến.

Ngoài ra, bạn có thể ghé thăm chợ vùng cao, thưởng thức ẩm thực dân tộc Tày, Nùng, hay tham gia lễ hội truyền thống như Lễ hội Lồng Tồng tổ chức đầu năm.

An toàn khu Định Hóa không chỉ là một địa danh, mà là biểu tượng của bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp. Mỗi di tích ở đây là một trang sử sống động, là lời nhắc nhở về một thời hào hùng mà giản dị, khốc liệt mà kiêu hãnh. Đến với ATK Định Hóa, ta không chỉ tìm lại dấu vết lịch sử mà còn được tiếp thêm niềm tin, niềm tự hào và lòng yêu nước từ chính nơi từng “giữ mạch sống” của dân tộc trong những năm tháng hiểm nghèo nhất.

Phong Nha Việt